Türkiye deki psikolojik danışman eğitimi nasıl olmalıdır?

“Psikolojik danışman eğitimi bölümlerinde lisans düzeyinde eğitim verilmesi ve başta okul psikolojik danışmanlığı olmak üzere lisansüstü eğitimlere başlanılması çok daha yararlı olacaktır.”

“Lisansüstü düzeyde okul psikolojik danışmanlığı, klinik ruh sağlığı psikolojik danışmanlığı, aile psikolojik danışmanlığı gibi uzmanlık dallarına uygun yüksek lisans ve doktora programları açılmalıdır.”

İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ragıp Özyürek ile Türkiye’deki psikolojik danışman eğitimini konuştuk.

Türkiye’deki psikolojik danışman eğitimi en iyi hangi fakültede verilebilir ve eğitim programının kapsamı nasıl olmalıdır?

Psikolojik danışman eğitimi, eğitim fakültelerinde yapılmalıdır. Bunun nedenleri arasında, psikolojik danışmanlık mesleğinin ABD’de ilk olarak okul ortamlarında gelişmesi ve lise mezunlarının meslek seçimi gibi konularla ilgili olmasıdır. Diğer bir ifadeyle, psikolojik danışmanlık mesleğinin ilk gelişim zamanlarında çocuk, ergen ve genç yetişkinlerle çalışılmıştır. Ayrıca, öğretmen, veli ve diğer ruh sağlığı çalışanlarıyla işbirliği ve eşgüdüm halinde çalışılır.

Psikolojik danışman eğitiminin eğitim fakültelerinde verilmesinin bir diğer nedeni, okullarda psikolojik danışma hizmetlerinin olmazsa olmaz olmasıdır. Her okulda psikolojik danışma programı geliştirilmeli, etkili biçimde sunulmalı ve değerlendirilmelidir.

ABD’deki 1900’lü yılların başlangıcında psikolojik danışma hizmetlerinin okullarda verilmesi, Türkiye’de psikolojik danışman eğitiminin 1980’li yıllarda başlatılan lisans düzeyindeki müfredatını etkilemiştir. Günümüzde lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitimi 100’e yakın üniversitede uygulanmakta ve müfredatın içeriği hala 1980’li yıllarda başlatılan müfredata benzemektedir. Bu içeriğin belirgin özellikleri disiplinler arası olması, okul psikolojik danışmanlığı derslerine özellikle ağırlık verilmesi ve psikolojik danışma becerilerinin öğretilmesi şeklindedir. Ayrıca, lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitiminin bölüm düzeyinde verilmesi gereklidir. Bu konu aşağıda açıklanmıştır.

Lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitiminin sonucunda hangi beceriler kazanılır?

Lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitiminin özellikle ilk 2 yılında disiplinlerarası bir eğitim yapılmaktadır. Pedagojik formasyon, sosyal bilimler ve psikoloji ile ilgili dersler en çok ilk 2 yılda bulunmaktadır. 3 ve 4. yıllardaki dersler ise psikolojik danışma yapmayı öğreten kuramsal ve uygulamalı derslerdir.

Eğitim fakültesindeki öğretmenlik programlarıyla karşılaştırıldığında, psikolojik danışman eğitimi programları müzik öğretmenliği programları gibi olmasa da uygulama dersleri çok olan programlardır. Birçok uygulamanın öğretildiği bir müfredat 1980’li yıllardan günümüze değin uygulanagelmektedir. Örneğin, uygulamaların en başında psikoeğitim programlarının uygulanması konusundaki kuramsal eğitimlerden sonra uygulamalar yapılır. Böylece mezunlar farklı ortamlarda psikoeğitim programı uygulayabilecek bir birikim kazanabilirler. Bunun için okul ve kariyer psikolojik danışmanlığı uygulamaları yapılması gereklidir.

Ayrıca, bireyle psikolojik danışma uygulamaları bakımından başlangıç düzeyde bir eğitimi verilir ve psikolojik danışma ortamının nasıl yaratılacağı konusunda öğrenciler geliştirilir. Örneğin, koşulsuz kabul anlayışı, çok kültürlülük-kültüre duyarlılık, duyguların ve içeriğin yansıtılması, içtenlik ve dürüstlük gibi en temel ilkeleri ve becerileri gerçek bir danışan karşısında ve süpervizyon alarak uygularlar. Aynı zamanda da çeşitli psikolojik danışma tekniklerinin nasıl uygulandığını öğrenirler. Psikolojik danışman adaylarının aldıkları süpervizyonun grup ve bireysel süpervizyon gibi çeşitli süpervizyon çeşitli türlerine uygun olması gereklidir. Grupla psikolojik danışma yaşantısı konusunda ise kendileri danışan olmakta ve grupla psikolojik danışma lideri olma konusunda deneyim kazanmaktadırlar. Böylece gelecekte kendilerinin grup lideri olmaları ve grup yönetimi konusunda ilk deneyimlerini kazanmaktadırlar. Mezunlar kariyerleri boyunca psikolojik danışma mesleğinin temel ilkelerini, bu kazandıkları yaşantı sayesinde çok farklı grup ortamlarında uygulayabilirler.

Neden lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitimi, anabilim dalında değil de bölüm düzeyinde verilmelidir?

Lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitimi, “rehberlik ve psikolojik danışmanlık (RPD) anabilim dallarında” değil, “psikolojik danışman eğitimi bölümlerinde” verilmelidir. Bunun birçok nedeni bulunmaktadır. Psikolojik danışman eğitiminde uzmanlık dalları vardır ve bu uzmanlık dallarına göre bir bölüm yapılanması gereklidir. Böylece hem lisans eğitiminin kalitesi hem de topluma sağlanacak ruh sağlığı hizmeti bakımından bu yapılanma gereklidir. Diğer yandan, eğitim bilimleri bölümlerindeki RPD anabilim dallarında verilen psikolojik danışman eğitimi gerektiği gibi geliştirilememektedir. Örneğin, müfredatta çeşitli uzmanlık dallarına göre dersler olduğu için bu dersler uzmanlık dallarına göre eğitim alan akademisyenler tarafından verilmelidir. Okul psikolojik danışmanlığı uygulamalarını bu alanda uzmanlaşan akademisyenlerin vermesi gibi. Bu amaçla lisansüstü düzeyde okul psikolojik danışmanlığı, klinik ruh sağlığı psikolojik danışmanlığı, aile psikolojik danışmanlığı gibi uzmanlık dallarına uygun yüksek lisans ve doktora programları açılmalıdır. Böylece hem okullarda hem de toplum genelinde çok daha nitelikli psikolojik danışma hizmetleri sunulacaktır.

Neden psikolojik danışman unvanı yasalarda yer almalı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’nda da psikolojik danışman istihdam edilmelidir?

Lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitimi özellikle 1980’li yıllarda başlatılmıştır. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği akreditasyon birimi (Psikolojik Danışma ve Rehberlik Eğitimi Programlarının Değerlendirilmesi ve Akreditasyonu Birimi – PDR-EPDAB), lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitimini akredite etmeye başlamıştır. Ancak ne yazık ki gerek öğretmen meslek yasasında gerek çıkarılmak istenen ruh sağlığı yasasında psikolojik danışmanlarla ilgili düzenlemeler yapılmamaktadır.

Psikolojik danışmanlar, MEB, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Belediyeler, vb. birçok resmi kuruluşta çeşitli unvanlarla çalışmaktadırlar. Buna karşın, resmi bir psikolojik danışman unvanı hala yasalarda tanımlanmamıştır. Günümüzde hala Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’nda psikolojik danışman istihdam edilmemektedir. Birçok resmi ve özel kuruluşlarda başarılı çalışmalar yürütmelerine karşın, diğer ruh sağlığı çalışanları ile çok benzer eğitimler almalarına karşın psikolojik danışmanlar bu 2 bakanlıkta istihdam edilmemektedir. Lise mezunu olan kişilerin kariyer gelişimi ve işsizlikle ilgili çok sayıda sıkıntısı vardır. Ruh sağlığı bakımından ise toplumda ücretsiz bireysel psikolojik danışma, grupla psikolojik danışma, aile psikolojik danışmanlığı, grup psikoeğitimi gibi konularda hizmet bekleyen çok sayıda yurttaşımız bulunmaktadır.

Bunların en kısa sürede yapılacak yasal düzenlemelerle hayata geçirilmesi gerekirken, çeşitli kurumlarda manevi danışmanlar istihdam edilmektedir. Öğretmen akademisi ismi verilen düzenlemede ise lisans düzeyinin ilerisinde psikolojik danışman eğitimi verilmesi beklenmektedir. Psikolojik danışman eğitimi bölümlerinde lisans düzeyinde eğitim verilmesi ve başta okul psikolojik danışmanlığı olmak üzere lisansüstü eğitimlere başlanılması çok daha yararlı olacaktır.

Neden okullarda bir psikolojik danışmana düşen öğrenci sayısı 1 / 500 oranından daha az olmalıdır?

Okul psikolojik danışmanlığı hizmetinin sağlanması için program geliştirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesi gereklidir. Programdaki çalışmaların başarıyla yürütülmesi için öğrencilere yapılan çok sayıda doğrudan ve dolaylı hizmetler bulunmaktadır. Örneğin, okul psikolojik danışmanları sınıf rehberliği, periyodik kariyer planlama görüşmeleri, bireysel psikolojik danışma gibi farklı yöntemler kullanarak öğrencilere hizmet sağlarlar. Veli ve öğrenci görüşmeleri yaparak, konsültasyon yaparlar ya da okul içinde ya da dışında birçok eşgüdüm hizmetleri de dolaylı olarak yapılır. Okul psikolojik danışmanları, özellikle kriz zamanlarında zamanlarının büyük bir bölümünü bu olaylarla ilgili olan öğrenciler için harcarlar. Bu nedenle de öğrencilerin büyük kısmına zaman ayırmaları çok zorlaşır.

Son yıllarda ne yazık ki öğrencilerin ve genelde toplumun ruh sağlığı olumsuz olarak etkilenmektedir. Örneğin, pandemi döneminin ve 6 Şubat depremlerinin yaşanması toplum ruh sağlığını derinden etkilemiş ve bu rahatsızlıklarımızı artırmıştır. Mental sağlığın yanı sıra öğrencilerin akademik ve kariyer gelişimlerinin her sınıf düzeyinde izlenmesi özellikle önemlidir. Bu hizmetlerin sağlanması, psikolojik danışmanlarının makul sayıda öğrenciden sorumlu olmasını gerektirir. Sayılara örnek verilirse, Amerikan Okul Psikolojik Danışmanlarına göre bu oran 1 / 250 olmalıdır. Önceki ME Bakanı sayın Prof. Dr. Mahmut Özer zamanın bu oranın 1 / 100 olması istenmiştir. Ancak halen MEB’deki resmi sayı için kısaca 1/500 diyebiliriz. Kuşkusuz bu oran bazı okullarda daha düşük düzeyde olabilir, önemli olan ülke genelindeki oranın öğrencilere daha nitelikli okul psikolojik danışmanlığı hizmetlerinin sağlanması için olması gereken düzeyde olmasıdır.

Sevgili hocam değerli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin...