Uranüs te yaz güneşi, Neptün de bitmeyen kış: Dünyadan başka gezegenlerde mevsimler nasıl ilerliyor?

Yaz-kış döngüsüne alışığız, ama bu düzen evrensel mi? Mars’tan Neptün’e, hatta cüce gezegen Pluto’ya kadar birçok gökcismi kendi mevsimsel döngüsünü yaşıyor. Gezegenlerin eğikliği ve yörünge biçimi, kozmik bir takvim gibi çalışıyor. İşte gezegenlerin bilinmeyen mevsimsel sırları...

MEVSİMLERİN TEMELİ: EKSEN EĞİKLİĞİ

Dünya’da mevsimlerin oluşmasının temel nedeni, gezegenimizin kendi ekseni etrafında 23.5 derecelik bir eğimle dönmesidir. Bu eğiklik sayesinde yılın belli dönemlerinde kuzey ve güney yarımküreler farklı miktarda güneş ışığı alır. Aynı ilke, diğer gezegenlerde de geçerlidir; eksen eğikliği olan her gezegen, belli oranlarda mevsimsel değişiklikler yaşar.

Mars, yaklaşık 25 derecelik eğikliği ile Dünya’ya oldukça benzeyen mevsimler yaşar. Ancak burada karbondioksit buzunun oluşturduğu 'kuru kışlar' görülür. Öte yandan Merkür'ün eksen eğikliği yok denecek kadar azdır, bu nedenle mevsimsel farklar neredeyse hiç yaşanmaz.

URANÜS: MEVSİMLERİN EKSTREM GEZEGENİ

Uranüs, 90 dereceye yakın eğikliğiyle Güneş Sistemi’nin en uç örneklerinden biridir. Bu eğiklik nedeniyle gezegenin kutupları, Güneş'e tamamen dönük ya da tamamen karanlık olacak şekilde konumlanabilir. Bu da mevsimlerin çok uzun ve aşırı olmasına neden olur: Yaz boyunca aylarca kesintisiz güneş ışığı, kış boyunca da sürekli karanlık yaşanır.

YÖRÜNGE ŞEKLİ DE MEVSİMLERİ ETKİLER

Mevsimlerin oluşumunda yalnızca eksen eğikliği değil, aynı zamanda gezegenin Güneş çevresindeki yörüngesinin şekli de rol oynar. Dünya’nın yörüngesi neredeyse daireseldir, bu da güneşten alınan enerji miktarının yıl içinde çok değişmemesine neden olur.

MEVSİMLER NE KADAR SÜRER?

Mars'ta bir yıl 687 Dünya günü sürdüğü için, mevsimler de neredeyse iki kat uzunluktadır. Bu durum, atmosferik koşullarda daha büyük değişimlere neden olabilir. Uranüs’te ise bir yıl yaklaşık 84 Dünya yılına eşdeğerdir. Bu da bir mevsimin onlarca yıl sürebileceği anlamına gelir. Neptün’de ise bir mevsim, yaklaşık 40 yıl kadar sürer.

SATÜRN VE NEPTÜN’DEKİ MEVSİMSEL İPUÇLARI

Hubble Teleskobu ile yapılan uzun dönemli gözlemler, Satürn’de rüzgar hızlarının zamanla değiştiğini ve bu değişimin yaklaşan bir kış mevsimine işaret ettiğini ortaya koydu. Bilim insanlarına göre, gezegenin halkaları da mevsimsel döngüleri etkileyebilir. Bu halkalar, Güneş ışığını belirli bölgelere gölge düşürecek şekilde engelleyerek daha karmaşık bir sezon yapısı yaratıyor olabilir.

GEZEGENLERİN DE "İKLİM TARİHİ" VAR

Mevsimsel döngüler yalnızca yıl içindeki değişimleri değil, uzun vadeli iklim döngülerini de kapsar. Dünya’da bu döngüler “Milankoviç döngüleri” olarak bilinir ve buz çağları gibi büyük iklim olaylarını tetikleyebilir. Mars'ta bu tür döngüler çok daha keskin yaşanır. Mars’ın eksen eğikliği geçmişte 10 ila 40 derece arasında değişmiş, bu da gezegenin tüm iklim sistemini zaman içinde yeniden şekillendirmiştir.

Kaynak: Live Science, BBC, ESA