Uzmanlar uyardı: ‘Alfa’ yarışı zorbalığı tetikler

AKRAN zorbalığı, çocuklar ve ergenler arasında fiziksel, sözel, duygusal ya da siber yollarla gerçekleşen bir saldırganlık biçimi olarak tanımlanıyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalınma Teşkilatı (OECD) tarafından yayınlanan PISA 2022 sonuçlarına göre, Türkiye’de 15 yaşındaki öğrenciler arasında ayda birkaç kez zorbalığa uğradığını bildirenlerin oranı kızlarda yüzde 25, erkek öğrencilerdeyse yüzde 28. Bu konuda OECD ortalaması ise yüzde 20 civarında seyrediyor.

AYNI ÇOCUK HEM ZORBA HEM MAĞDUR OLABİLİR

Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Galip Yüksel, kronik akran zorbalığı hakkında şu uyarıları yapıyor: “Akran zorbalığı genellikle ‘çocuklukta yaşanan geçici bir olumsuzluk’ gibi düşünülse de araştırmalar bunun kronikleşebilen türleri olduğunu gösteriyor. Bu türler arasında, fiziksel veya sözel saldırılar, sosyal dışlama, süreğen siber zorbalık ve hem zorba hem mağdur olmayı içeren ‘çift rol’ döngüsü yer alıyor. Bu biçimler, düzenli ve dengesiz güç ilişkileriyle ilerler, mağdurlarda uzun vadeli kaygı, depresyon ve düşük öz saygı gibi kalıcı etkiler bırakır. Kronik zorbalığa maruz kalan çocuklarda depresyon, kaygı bozukluğu, düşük benlik saygısı, yalnızlık ve okul fobisi sık görülür. Zorbalık yalnızca çocuklukta değil, ergenlik ve yetişkinlikte de ruh sağlığını etkiliyor.

LİDERLİK YALNIZCA ‘ÖNDE OLMAK’ DEĞİL

Son yıllarda ebeveynlik söylemlerinde çocukları ‘lider’ veya ‘alfa’ olarak yetiştirme vurgusu öne çıktı. Ancak liderliği yalnızca ‘önde olmak’ şeklinde yorumlamak, çocuklarda işbirliği yerine üstünlük kurma, empati eksikliği ve sosyal hiyerarşi baskısına yol açabiliyor. Bu da özellikle statü temelli zorbalık davranışlarını besleyerek dışlama ve sosyal baskı gibi olumsuz sonuçlara yol açabiliyor. Sağlıklı bir yaklaşımda gerçek liderlik, zorbalıktan ayrıştırılarak sorumluluk alma, işbirliği yapma, farklılıkları kapsama ve başkalarına da alan açma şeklinde tanımlanır. Bu tanımın uygulanmasında ebeveynlere önemli sorumluluklar düşüyor.”

SİBER ZORBALIK YAYILIYOR

Nida Yalçın (İstanbul Atatürk Fen Lisesi Rehberlik Öğretmeni): Araştırmalara göre özellikle siber zorbalık öne çıkıyor. Örneğin, izinsiz fotoğraf paylaşımı, WhatsApp gruplarına alınmama, sosyal medyada aşağılayıcı yorumlar yapılması gibi davranışlar mağdurun okula gitmek istememesine, sosyal ortamlardan çekilmesine neden olabiliyor. Çocukların yalnızca başarıya veya liderliğe odaklanarak yetiştirilmeleri, empati ve işbirliği becerilerinin geri planda kalmasına sebep verebiliyor. Bunun sonucu olarak da ‘alfa olma yarışı’ akran ilişkilerinde daha fazla güç mücadelesi, dışlama ve zorbalık davranışlarını tetikleyebiliyor.

YENİ NESİLDE SÜPER EGO ÇALIŞMIYOR

Prof. Dr. Ali Eryılmaz (Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi): Herkesin kişiliğinde üç farklı öge var. Bunlar, id, ego ve süper ego. Süper ego çok önemli çünkü o vicdan ilkesiyle çalışıyor. Burada düzenleyici olan ‘ego’. Süper ego, egoya kod gönderiyor ve diyor ki, ‘Bu davranış yanlış bunu şöyle düzenlemelisin.’ Ancak yeni nesilde süper egodan, egoya kod gitmiyor. Çünkü süper egoları işlevsel bir şekilde düzenlenmiş durumda değil. Yeni nesilde zorbalığın artmasının en önemli nedenlerinden biri de bu. Bu noktada ebeveynler de çocuklarına rol model olmuyor.