Zeytine bilimsel koruma

Zeytin, en temel besin kaynaklarını başında geliyor. Bilimsel çalışmalar sonucunda zeytinyağının ‘en değerli yağlardan biri’ olduğu anlaşılınca zeytine ilgi tüm dünyada arttı. Kahvaltılık ve yemeklik olarak tüketilen zeytin, Akdeniz mutfağının vazgeçilmezleri arasında yer alırken, zeytinyağı ise önemli yağ asitleri, antioksidanlar ve E vitamini içerdiği için tercih ediliyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı, dünyanın en önemli zeytin ve zeytinyağı üreticilerinden olan Türkiye’nin liderliğe yükselmesi için çalışmalarını sürdürüyor. Zeytin konusunda verilen teşvikler ve eğitim çalışmalarına ek olarak Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) bünyesinde İzmir’de Zeytincilik Araştırma Enstitüsü bünyesinde Zeytin Gen Bankası kurulmuştu. İspanya ve Fas’ın ardından dünyanın 3. zeytin gen bankasına sahip olan enstitüde, 2025 yılı itibarıyla 464 farklı zeytin türü koruma altında tutuluyor.

Türkiye’nin 100 tescilli zeytin çeşidi yanında, dünyanın birçok ülkesinden 364 zeytin türü de ülkemize getirildi. Enstitüde tüketici taleplerine ve bölgesel şartlara uygun olarak zeytin melezleme çalışmaları da yapılıyor. Son olarak Hayat ve Arsel tipi zeytinlerin melezleme ıslahı ile üretim yapıldı. Üretilen çeşitlerin Samsun, Yalova, İzmir, Mersin, Hatay ve KKTC Türkmenköy’e adaptasyonu çalışmaları sürüyor.

TAGEM’e bağlı Bornova Zeytincilik ve Hatay Zeytincilik Araştırma Enstitüleri yanında, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma, Antepfıstığı Araştırma, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma ve Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma enstitüleri de Ar-Ge faaliyetleri yürütüyor. Son 15 yılda yapılan çalışmalarla Gemlik 21, Gemlik 27, Hayat, Hanım Parmağı, Memecik Klon 9, Arsel, Sultani, Beylik, As Topakaşı, Ada Yerlisi, Kaya, Uğur ve Elvan milli zeytin çeşitleri arasına kaydedildi.

İzmir Kemalpaşa Araştırma ve Üretim Sahası’nda 320 dekar alanda 3. Dünya Zeytin Koleksiyon Bahçesi bulunuyor. Toplam 550 dekar alanda araştırma sahası, laboratuvarlar, seralar, yağ fabrikası, zeytin sıkım tesisi, zeytin salamura işletmesi gibi bölümler de yer alıyor.  Burada zeytinyağı temel tadım eğitimi gibi dönemlik eğitimler de veriliyor.

Türkiye’de 2001 yılında 99 milyon zeytin ağacı bulunuyordu. Son 24 yılda yapılan yatırımlarla zeytin ağacı sayısı 200 milyonun üzerine çıktı. Zeytin, Türkiye’de tüm sahil kuşağının yanı sıra Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetiştiriliyor. Türkiye genelinde zeytin yetiştirilen alan 864 bin 428 hektara ulaştı.

Dünyada her yıl ortalama 22 milyon ton zeytin ve 3 milyon ton zeytinyağı üretiliyor. 2024’ü rekor üretimle kapatan Türkiye, sofralık zeytin üretiminde dünyada lider. Zeytinyağı üretiminde ise İspanya’nın ardından ikinci sırada bulunuyor. Zeytin ağacının anavatanı olmanın gereğini yerine getirmeye ve tekrar liderliğe hazırlanıyor.

Grafik: Sena Nur Pehlivan