Dronefobi: Ukrayna Savaşı nın yarattığı travma

BBC Pavlo, İHA savaşını birinci elden deneyimleyen bir asker

Ukrayna'nın başkenti Kiev'deki sıkışık bir dairede, cepheden yeni dönen 30 yaşındaki drone operatörü Pavlo, pizza kutusu büyüklüğünde siyah bir çantanın fermuarını açtı.

Çantanın içinde, odanın içinde uçurmayı planladığı dört rotorlu bir drone var.

Kontrol ünitesindeki düğmelere basıyor, anteni farklı konumlara itiyor ama bir hareket yok.

"Üzgünüm, bugün olmadı" diyor gülümseyerek. Ünite iyi görünüyordu ama bir şey bozulmuştu.

Yalnızca ön adının açıklanmasını isteyen Pavlo, cephede birincil kişi görüş açısı (FPV) olarak bilinen İHA pilotuydu.

Bu küçük ve çok yüksek manevra kabiliyetine sahip İHA'lar, görüş açısı dışında da uçurulmalarına imkan veren ön kameralara sahip.

Son bir yıldır, bomba yüklü FPV'ler Ukrayna'nın farklı cephelerinde yaygınlaştı ve işgalin ilk başlarında hakim olan ağır silah savaşının yerini aldı.

FPV'ler zırhlı araçların peşine düşüyor, piyade birliklerini ağaçlıkların arasında buluyor ve askerlerin hayatlarını sona erdiriyor.

Pavlo, "FPV'lerden saklanamazsınız ve kaçmak da işe yaramaz" diyor.

Mümkün olduğunca sakin olmaya çalıştıklarını ve dua ettiklerini söylüyor.

Net bir şekilde görülemeyecek kadar yüksekte de olsa ya da bitki örtüsünün arkasında görünmez olsa da askerler onun kendine özgü, tiz vızıltısını duyabiliyor.

"Vıııııııııııııııı" sesini taklit ediyor Pavlo ve devam ediyor: "Avlanıyorsunuz"

Cephede bir yıldan fazla zaman geçirdikten sonra Pavlo, eşiyle yaşadığı Kiev'deki dairesine geri döndü.

Ancak droneların sesi onu takip etti. Çim biçme makineleri, motosikletler ve klimalar gibi günlük mekanik aletler, ona FPV'leri hatırlatıyor.

Doğaya gitmek de bir kaçış değil.

Ukrayna askerleri öldürdükleri Ruslar için ödül-puan kazanıyor

Pavlo artık yakınında vızıldayan arı ve sinek seslerini duyunca da panikliyor.

"Artık doğaya çıkıp bu sesi duymak istemiyorum çünkü bana droneları hatırlatıyor" diyor.

Sesle ilişkili travma yeni bir şey değil; nesiller boyu askerler sivil hayata döndükten sonra ani seslerden etkilendi.

Ancak Ukrayna'daki savaş, drone teknolojisiyle şekillenen mücadeleye dönüştükçe, savaş travması da bu şekilde gelişti.

Getty Images

FPV dronelar savaşta çok sayıda hayata mal oluyor

Kiev Askeri Hastanesi Baş Psikiyatristi Dr. Serhii Andriichenko, "Geçtiğimiz yıl boyunca hastaların çoğu, fiziksel olarak yaralanmamış olsalar bile, dronelar nedeniyle ruhsal sorunlar yaşadı" diye anlatıyor.

Andriichenko, "Buna dronefobi diyoruz" diyor.

Dr. Andriichenko, Pavlo gibi binlerce erkeğin cepheden, drone sesleriyle ilişkili akut stres bozukluklarıyla döndüğünü söylüyor.

Drone fobisi, küçük motosikletler ve scooter'lar, çim biçme makineleri, klimalar ve vızıldayan mekanik herhangi bir şeyle tetiklenebiliyor.

FPV drone saldırısında kolunu kaybeden Savur, "moped ya da çim biçme makinesi sesi" duyduğunda aklına gelen ilk şeyin drone olduğunu söylüyor.

Askeri protokol gereği çağrı işaretiyle anılmak istediğini belirten Savur, cephede insansız hava araçlarının "sürekli bir ses" olduğunu anlatıyor.

"Bir merminin sesi sadece birkaç saniye sürer, ancak insansız hava aracının sesi sürekli oradadır" diyor:

"Siperinizde, bulunduğunuz yerde uzanıp saatlerce dinleyebilirsiniz. O sesi her zaman hatırlıyorum"

Ya da bazen sorun tam tersi, sessizlik oluyor.

Psikiyatrist Dr. Andriichenko, "Sessizlik her zaman başlangıçtır" diye anlatıyor:

"Askerler nöbetleşe muharebe mevzilerine gittiklerinde, insansız hava araçları olmadığından emin olmak için dikkatle dinlemeye başlarlar. Sürekli bir gerginlik, sürekli bir korku vardır. Sürekli yukarı bakarlar"

Çoğu durumda, sivil hayata dönüş bile bu sürekli gerginliği ortadan kaldırmadı. Askerlerin evlerindeki ışıkları aniden kapattıkları, pencerelerden uzak durup mobilyaların altına saklandıkları görüldü.

Dr Andriichenko, gördüğü askerlerin genellikle travma tetikleyicisi sesi hatırlamadığını, ancak aile üyelerinden öğrendiklerinde hatırladıklarına da işaret ediyor.

BBC

Kiev Askeri Hastanesi Baş Psikiyatristi Serhii Andriichenko

İşgalin, daha çok acımasız ve doğrudan çatışmalarla karakterize edilen ilk evrelerinde yer alan askerler, çatışmaların çoğu ormanlarda yaşandığı için buralarda olmaktan korkarak evlerine döndüler.

Ancak insansız hava araçlarının devreye girmesi bu olguyu tersine çevirdi.

Psikiyatrist Andriichenko, askerlerin artık "kendilerini ormanlarda, sık ağaçların gölgeliklerinde" en fazla güvende hissettiklerini söylüyor:

"Boş zamanlarında ise ormanlık alanlardan uzak durmaya çalışıyorlar"

İHA kullanımındaki artış, muharip birlikler için başka bir etkisi daha oldu. Tehlike bölgesini cephe hattından çok daha geriye doğru genişletti.

Yoğun bir rotasyondan sonra cephe hattından geri çekilen askerler artık gardlarını indiremiyor.

Küçük bir insansız hava aracı birliğinin komutanı olan Nazar Bokhii, bir gün cephe hattından yaklaşık 5 km gerideki bir sığınaktayken, birliği 22 km uzaklıktaki bir Rus havan topu mevzisine tam isabet kaydetti.

Bu başarının verdiği cesaretle Bokhii, drone sesine kulak verme yönündeki protokolleri unutarak sığınaktan fırladı.

Yakın mesafede havada bir Rus FPV'si vardı.

Drone hızla ona doğru gelirken, Bokhii'nin sadece kollarını kaldırmaya vakti oldu.

Patladığında, iki elini ve sol gözünü kaybetti ve yüzünü çok kötü şekilde yandı.

Bokhii, drone korkusuna bağlı stres bozukluğunun, motosikletlere ve çim biçme makinelerine ara sıra verdiği korku tepkisiyle sınırlı olduğunu söylüyor.

Ancak bu sesin etkisini bildiğini, çünkü kendi biriminin bunun düşmana karşı kullandığını anlatıyor.

Bokhii, "Sesle korku yaratan taraf bizdik, sesten zarar gören taraf biz değildik" diyor.

Bir noktada, sesin Rus askerlerini savunmasız bölgelere zorlamak için kullanılabileceğini fark ettiler.

Bokhii, "Etraflarında vızıldayarak dolaştığınızda, düşmanın psikolojik dayanıklılığını sınamaya başlıyorsunuz. İHA sesi başlı başına ciddi bir psikolojik saldırı" diyor.

Bokhii'ye göre, bir askerin üzerinde yeterince uzun süre vızıldarsanız, güçlü bir sığınaktan çıkıp açık araziye doğru kaçacaktır:

"Psikolojinize öyle işliyor ki, kendinizi sakinleştirmek için bir şeyler yapmamız gerekiyor. Yakında uçup onu psikolojik olarak baskı altına alıyorsunuz ve koşmaya başlıyor, vurulması daha kolay hale geliyor"

FPV'lerin psikolojik terörü artık sadece cephe hattında yaşanan bir sorun değil. Cephe hatlarının gerisindeki alanları bile aştı. Rusya, yakınlardaki Ukrayna şehirlerindeki sivillere saldırı için de FPV'leri kullanmaya başladı.

En çok etkilenenler arasında, bir süre Rus güçleri işgalinde kalan ve hâlâ insansız hava aracı menzilinde olan güneydeki Herson şehri yer alıyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre, Rus güçleri şehirdeki sivilleri FPV insansız hava araçlarıyla (FPV) kasıtlı olarak hedef alarak öldürdü veya sakat bıraktı. Bu uluslararası hukuka göre bir savaş suçu.

Bölgesel askeri yönetime göre, bu yıl şu ana kadar Herson bölgesinde Rus insansız hava aracı saldırıları sonucu en az 84 sivil hayatını kaybetti.

Bölge sakinleri, minik FPV'lerin günlük hayatlarında terör estirdiğini söylüyor.

Herson şehrinde yaşayan 23 yaşındaki sınır muhafızı Dmytro Olifirenko, "Artık güvenli yer diye bir şey yok" diyor:

"Sürekli tetikte ve odaklanmış olmanız gerekiyor ve bu nedenle vücut sürekli stres altında"

BBC

Nazar Bokhii, Rus FPV drone saldırısında iki elini ve bir gözünü kaybetti

Olifirenko, Eylül ayında otobüs durağında beklerken, tepesinden gelen tanıdık bir Rus insansız hava aracının sesini duydu.

"Sivil otobüsleri avladıkları için otobüsü takip edeceğini düşündük" diye anlatıyor

Bunun yerine, İHA taşıdığı bombayı otobüs durağına attı. Şarapnel parçaları Olifirenko'nun başına, yüzüne ve bacağına saplandı.

Olayı gören bir kişi tarafından kaydedilen videoda, İHA'nın vızıltısı ve ardından Olifirenko'nun kaldırıma kanlar içinde düşerken attığı çığlıklar var.

Olifirenko, artık droneların orada olup olmadıklarına bakılmaksızın "sürekli" duyulduğunu söylüyor:

"Bu, zihinsel ve ruhsal sağlığınızı ciddi şekilde etkiliyor. Mıkolayiv'e veya başka bir şehre gittiğinizde bile sürekli dinlemeye çalışıyorsunuz"

Oliferenko gibi siviller için, insansız hava araçları, yerleşim yerlerindeki sıradan sesleri (araba, motosiklet, jeneratör, çim biçme makinesi, klima) travma tetikleyicilerine dönüştürdü.

Pavlo gibi cepheden dönen askerler için insansız hava araçları, kolay kolay kurtulunamayan yeni ve kendine özgü bir korku yarattı.

Pavlo, "Dünyayı her an bir savaş alanına dönebilecek gibi görüyorsunuz" diyor.

Tüm tetikleyiciler arasında, işitme duyusunun en sinsi olanı olduğunu söylüyor.

"Bir şey gördüğünüzde beyniniz bunu bir saniyede kontrol edebilir, ne olduğunu çok hızlı bir şekilde anlayabilirsiniz.

"Ama bilinmeyen bir ses farklıdır. Beyniniz değişmiştir. Onu görmezden gelemezsiniz, tepki vermelisiniz. Çünkü cephede hayatınızı kurtarabilir"

Trump'ın nükleer denizaltı çıkışı Rusya'da nasıl yankılandı? Ukrayna askerlerini kurtaran mıknatıslar: 'Kalbimden şarapnel çıkardılar'