Rusya Ukrayna savaşı küresel ekonomideki dengeleri değiştirdi

Rusya ile Ukrayna arasında Şubat 2022'den bu yana devam eden savaş, küresel ekonomide tarımdan, turizm ve ulaşıma, enerjiden lojistiğe çok sayıda sektörde dengeleri değiştirdi.

Üçüncü yılını geride bırakan Rusya-Ukrayna savaşı, özellikle her ülkenin önemli roller oynadığı enerji alanında etkilere yol açtı.

Kovid-19 salgınının ardından toparlanmaya çalışan tedarik zincirlerindeki kırılganlıklar tekrar ön plana çıkarken, ülkelerin kritik sektörlerdeki bağımlılıkları gündeme geldi.

Savaştan önce küresel petrol arzının yaklaşık yüzde 14'ünü, doğal gaz arzının ise yüzde 9'unu sağlayan Rusya'nın enerji ihracat yolları, savaşın ardından yaşanan yaptırım şoklarıyla derinden sarsıldı.

Ukrayna savaşı öncesinde Avrupa Birliği'nin (AB) en büyük doğal gaz tedarikçisi konumunda bulunan Rusya, yaklaşık 50 yıl süren boru hattı yatırımlarıyla 2022'ye kadar AB'deki pazar payını yüzde 40'a kadar çıkarmıştı.

Savaş kaynaklı yaptırımlar nedeniyle müşterilerini ABD, Katar gibi sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tedarikçilerine ve üretimini artıran Norveç'e kaptıran Rusya, geçen yıl AB'ye yaklaşık 15 milyar metreküp doğal gaz sevk ederken, söz konusu hacim 2021'de 201,7 milyar metreküp seviyesindeydi.

Rus gazını Avrupa'ya taşıyan ana boru hatları Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa savaşın ardından atıl duruma düşerken, Ukrayna üzerinden sevkiyat da 1 Ocak itibarıyla durmuştu.

Rusya'nın halihazırda Avrupa'ya boru hattıyla doğal gaz sevkiyatında tek güzergahı olarak Türk Akım ön plana çıkıyor.

Savaş öncesinde yıllık yaklaşık 17 milyon ton LNG gönderen ABD, savaşın ardından kıtaya 2023'te 50 milyon ton LNG tedarik etti.

Rusya, Avrupa'da yaşadığı pazar kaybını telafi etmek için sevkiyatını başta Çin olmak üzere Asya ülkelerine yönlendirmek için adımlar atıyor.

Sibirya'nın Gücü boru hattıyla Çin'e sevkiyatını sürdüren Rus enerji şirketi Gazprom, ilave tedarik için Sibirya'nın Gücü 2 adlı projeyi Çin ile hayata geçirmeyi planlıyor.

Savaş öncesinde Rusya ve Ukrayna, küresel buğday arzının yaklaşık yüzde 30'unu, arpa arzının yüzde 32'sini ve ayçiçeği yağının yüzde 50'sini karşılarken, iki ülke arasında başlayan çatışmalar tarımdaki dengeleri de değiştirdi.

Ukrayna'nın Karadeniz üzerinden tahıl ürünleri sevkiyatı savaşla birlikte durma noktasına gelirken, Türkiye ve Birleşmiş Milletler arabuluculuğunda hayata geçirilen Karadeniz Tahıl Girişimi sayesinde deniz yolu ihracatı tekrar başladı.

Karadeniz Tahıl Girişimi, Rusya ve Ukrayna arasındaki uzlaşmazlıklar nedeniyle Temmuz 2023'te askıya alınırken, Türkiye küresel gıda güvenliğine önemli katkı sağlayan girişimin tekrar hayata geçirilmesi için diplomatik çabalarını devam ettiriyor.

Savaş nedeniyle özellikle Mısır, Lübnan ve Somali gibi tahıl ithalatını ağırlıklı olarak Rusya ve Ukrayna'dan gerçekleştiren Afrika ülkelerinde gıda fiyatlarında artış yaşandı.

Dünyanın en büyük gübre ihracatçılarından Rusya'ya yönelik kapsamlı yaptırımlar da bu ürünün küresel pazarlara erişiminde sorunların devam etmesine neden oluyor.

Rusya, tarımda kaybettiği Batılı pazarları ise Afrika ülkeleriyle telafi etmek için adımlar atarken, Rusya Tarım Bakanlığı verilerine göre, ülkenin Afrika'ya tarım ürünleri ihracatı 2024'te önceki yıla kıyasla yüzde 19 artış kaydetti.

Savaşın derinden etkilediği küresel sektörler arasında havacılık ve lojistik de yer alıyor.

Ukrayna, savaşın başladığı gün hava sahasını sivil uçuşlara kapatırken, AB, 28 Şubat 2022'de hava sahasını Rus uçaklarına kapattı.

Rusya da aynı gün hava sahasını AB dahil 36 ülkeye yasaklarken, söz konusu karşılıklı kısıtlamalar hala devam ediyor.

Yapılan çeşitli araştırmalarda, tüm uluslararası uçuşların yaklaşık yüzde 5 ila 10'unun, hava sahalarına yönelik kısıtlamalar nedeniyle güzergahlarını değiştirmek veya uzatmak zorunda kaldığı tahmin ediliyor.

Uçuşlarda yaşanan aksamalar nedeniyle Avrupa'ya Rus turistlerin seyahatleri etkilenirken, Avrupalı hava yolu şirketleri de Asya'ya uçuşlarda Rus hava sahasını kullanmadıkları için Çinli şirketlere karşı haksız rekabete maruz kaldıklarını dile getiriyor.

Lojistikte ise AB ve ABD'nin Rus tankerlerine yönelik kapsamlı yaptırımları ön plana çıkarken, Rusya'nın söz konusu yaptırımlardan kaçınmak için artık "gölge filo" adı verilen çok sayıda güzergahları gizlenebilen tankerler kullandığı öne sürülüyor.