Gazete ilanlarıyla satılan Ermeni malları Agos

1915 Ermeni Soykırımı’nda yurtlarını terk etmek zorunda bırakılan Ermenilerin el konulan malları, gazetelere verilen açık artırma ilanlarıyla satıldı. 34 şehrin gazetelerinde yayınlanan ilan-belgeler, artık UCLA Üniversitesi Promise Ermeni Enstitüsü’nün internet sitesinde yayında.

HABER MERKEZİ

Araştırmacı Sait Çetinoğlu’nun uzun yıllar boyunca Cumhuriyetin erken dönemlerinde Anadolu’nun çeşitli yerlerinde Ermeni mallarının açık artırma ile satışıyla ilgili topladığı gazete ilanlarından oluşan “Gasp Edilen Ermeni Mallarının Açık Artma İle Satışı: Emval-i Metrukeler / The Auctioning of Stolen Armenian Properties: Emval-i Metruke”, web sitesi, UCLA Üniversitesi Promise Ermeni Enstitüsü bünyesinde online olarak açıldı. 16 Haziran’da yayına başlayan site, İngilizce ve Türkçe olarak hizmet veriyor. 

Çetinoğlu, uzun yıllar topladığı Ermeni mallarının açık arttırma usulü satış ilanları ve belgeleri UCLA Üniversitesi Promise Ermeni Enstitüsü’nde Ermeni Soykırımı Araştırma Programı Direktörü Prof. Dr. Taner Akçam’ın ile paylaştıktan sonra, uzun çalışmalar sonucunda 34 ili kapsayan ilanlar, sınıflandırıldı, elektronik ortama aktarıldı ve gerekli açıklamalar yazılarak bir web sitesi yapıldı. Çalışmanın önemli noktalarından biri tüm belgelerin-açık artırma ilanlarının Word-PDF formatına getirilmiş olması ve üzerinde araştırma yapılabilecek duruma getirilmesi. İngilizce ve Türkçe olan PDF dosyalarında ilgili gazete tarihine basıp doğrudan orijinal ilana gitmem mümkün. İngilizcede 13 şehir, Türkçede ise 30’a yakın şehre ait kayıt ve belgeleri bulmak mümkün. Ekibin çalışmaları da devam ediyor.

Online açılışta konuşan Çetinoğlu, çalışmanın Ermenilerin el konulan mallarının sadece küçük bir bölümünü sembolik olarak gözler önüne seren küçük ama önemli bir çalışma olduğunu söyledi. İlanların toplaması çok kısıtlı bir ortamda ve zorluklarla yürütüldüğünü ifade eden Çetinoğlu, “Değişik arşivlerde çalışabilmek için zorlukla izin alındı, bazan çalışmanın ortasında izin iptal edilerek araştırmamız yasaklandı, süreç içinde tespit ettiğimiz bazı belgeler ise arşivlerden geri çekildi. Yine de bu çalışmanın, tüm eksikliklerine rağmen, Ermenileri daha görünür kıldığını düşünüyoruz. Eğer adresler, mahalle ve sokak isimleri, kapı numaraları değiştirilmeseydi çalışmayı inceleyen kişi, ya oturduğu evin ya da bitişiğinin, ekip biçtiği tarlanın veya dinlenmek için oturduğu parkın bir Ermeni’den zorla el konulan mülk olduğunun şaşkınlığı içinde olacaktı” diye konuştu. 
Çetinoğlu, çalışmasında Ermenilerden gasp edilenlerin küçük bir kısmını listeleyebildiğini söyleyerek, çalışmanın menkul mallar olarak adlandırılan, hisse senetleri, tasarruf hesapları gibi mali zenginlikleri kapsamadığını belirtti ve şöyle dedi: “Bunların büyük bölümü Osmanlı Bankası arşivlerinde gizlidir. Tapu kayıtları gibi, Banka arşivi de dijital hale getirilmesine rağmen araştırmacılara kapalı.” 

İnternet sitesinde de çalışmaya dair bilgi veriliyor. Çalışmanın amacı Osmanlı Devleti tarafından sürgün edilen Ermenilerin geride bıraktıkları, Emval-i Metruke olarak adlandırılan, el konulan mallarının Türkiye Cumhuriyeti döneminde basındaki izlerini sürmek olarak belirtiliyor ve şöyle devam ediyor: “1920’li ve 1930’lu yıllarda birçok şehir ve kasabada, eğer sivil halk tarafından yağmalanmamış ise devletin denetime geçen Emval-i Metrukeler, değişik devlet kuruluşları tarafından açık artırma ile satışa çıkartılmışlar ve bu satış ilanlarına dönemin gazetelerinde yer verilmiştir. Bu çalışma ile bulabildiğimiz bu ilanlardan zengin bir koleksiyonu araştırmacıların hizmetine sunuyoruz.” 

“Her soykırım sadece kitlesel imha değil aynı zamanda kitlesel hırsızlıktır” ifadelerinin kullanıldığı sitede “1915 Ermeni Soykırımı’nın en önemli boyutu Ermeni kültürel ve maddi varlığının yağmalanmasıdır. Nüfusun geniş bir kesimi de yağmaya gönüllü olarak katıldı” denilerek ve süreç şöyle anlatıldı: 

“Ermenilerin resmi sürgün emri 27 Mayıs 1915’te alındı. Ermeni kültüre ve maddi zenginliklerinin gaspı da bu kararı takip etti. İlk önce 31 Mayıs 1915’te bir Bakanlar Kurulu kararı alındı, 10 Haziran 1915’te 34 maddelik bir kararname yayınlandı. Bu karar ve kararname ile Ermenilerin mallarına nasıl ‘el konulacağı’ kanunen düzenlenmişti. Tüm yaz ayları boyunca çeşitli vilayetlere özel tamimler gönderildikten sonra nihayet 26 Eylül 1915’te konuyla ilgili özel bir kanun çıkartıldı, 8 Kasım 1915’te ise bu kanunun nasıl uygulanacağına ilişkin bir kararname yayınlandı. 
Çıkan tüm bu kanun ve kararnamelere göre, Ermenilerin ellerindeki tüm taşınır – taşınmaz mal varlıkları kurulan özel komisyonlar aracılığı ile defterlere kayıt edilecek ve malların değerlerinin karşılığı yeni yerleşim yerlerinde Ermenilere verilecekti. Bu kanun ve kararnameler geride bırakılan malların nasıl kullanılacağına ilişkin de ayrıntılı düzenlemelere sahipti.

Elbette tehcirin amacı Ermenileri yeni yerlerine yerleştirmek ve mallarının değerlerinin karşılığının kendilerine vermek değildi. Çoğu, hedeflenen yerlere (Suriye’ye) ulaşamadılar bile. Sonuçta sağ kalabilen insanlara ise geride bıraktıkları malların karşılıkları hiçbir biçimde ödenmedi. 1918 Şubat’ında Adliye, Maliye ve Dahiliye Nazırlıklarınca kurulan ortak bir komisyon konuya ilişkin bir rapor yayınladı. Bu rapora göre, tek bir Ermeniye bile mallarının karşılığı olarak bir ödeme yapılmamıştı. Devlet bu mallar ve¬/veya satışlarından elde edilen gelirleri değişik amaçlar doğrultusunda kullandı. Bu amaçlardan birisi de malları devletin çeşitli kurumlarına dağıtmaktı.

Osmanlı Devleti’nin 1922’de yıkılması ile yerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti devleti Ermeni mallarının çok büyük bir kısmının sahibi oldu. Ama yeni devlet bir dizi mali sıkıntı yaşıyordu. Ve 1923 yılı ile birlikte çeşitli devlet kuruluşları ellerindeki gasp edilmiş Ermeni mallarını açık artırma ile satış çıkartmaya başladılar. Resmi satış ilanları düzenli olarak dönemin yerel gazetelerinde yayınlandılar. 
Malların satışı ile ilgili açık artıma ilanlarını şehirler bazında bir araya topladık. Düzenlediğimiz arşivde toplam 34 şehir hakkında bilgi bulacaksınız. Birçok eksiğimizin olduğunun bilincindeyiz. Eğer bu arşivi kullananlar ellerinde olan ve bizim ulaşamadığımız ilanlara sahiplerse ve bizimle paylaşırlarsa seviniriz.”

Site adresi: https://www.international.ucla.edu/armenia/stolenarmenianproperties