Konuşulmayan yan etkiler: Uyumak uğruna ne kaybediyoruz? Sözcü Gazetesi

Sessiz kalınan yan etkiler

Uyku desteği alan kişilerin önemli kısmı tedaviden memnun görünüyor. Ama görünmeyen yan etkiler çok daha yaygın. Verilere göre, reçeteli veya reçetesiz kullanılan uyku ürünleriyle ilgili en sık bildirilen sorunlar şunlar:
- Sabahları halsizlik ve sersemlik
- Mide bulantısı ve kusma
- Konsantrasyon zayıflığı
- Saç dökülmesi, kuru cilt, kas zayıflığı
- Depresif ruh hali ve isteksizlik
Bu etkilerin çoğu, kullanıcılar tarafından sosyal medyada “atlatılabilir” olarak geçiştirilse de özellikle 50 yaş üzeri bireylerde daha uzun sürüyor. (Kaynak: Cleveland Clinic Sleep & Aging Report, 2024)

Kas kaybı ve kilo alımı neden olur?

Birçok kullanıcı ilacı aldıktan sonra “zayıfladığını” söylüyor. Oysa bu çoğu zaman kas kaybıdır. Uyku ilacı etkisiyle hareketsizlik artar, metabolizma yavaşlar, iştah azalır. Vücut kas kütlesini yakar. Bu fark edilmeyen çöküş, “bedenim inceldi” sanısıyla karıştırılır. İlacı bırakınca metabolizma toparlanır ama bu defa kas değil, yağ depolanır. Kilo geri gelir. Sıklıkla da daha fazla stresle birlikte… (Cleveland Clinic Longevity & Sleep, 2023)

Ruh hali neden bozuluyor?

Uyku ilaçları, özellikle benzodiazepin türevi olanlar, yalnızca beyin sinyallerini yavaşlatmakla kalmaz; aynı zamanda duygu  durumunu etkileyen kimyasalları da bastırır.
Sonuç:
- Daha az kaygı, ama aynı zamanda daha az motivasyon.
- Uyumak kolaylaşır, ama keyif azalır.
- Bazı bireylerde gün içinde “ruhsuzluk” hissi oluşur.

Buna ek olarak, melatonin veya bitkisel karışımlar da bazı bireylerde “duygusal düzleşme” yaratabilir. Özellikle uzun süreli kullanımda, beyinde doğal uyaran üretimi azalabilir. (NIH Mental Health Bulletin, 2023) 

İlacı bırakınca her şey başa sarıyor mu?

Evet, çoğu durumda öyle oluyor. Uyku desteği bırakan bireylerin üçte ikisinde ilk 2 hafta içinde uykusuzluk yeniden başlıyor. Bunun nedeni:
- Beynin ilaçsız uykuya alışamaması
- Vücut saatinin hâlâ bozuk kalması
- Altta yatan asıl nedenin (anksiyete, ağrı vb.) çözülmemiş olması 

Bu yüzden kalıcı çözüm, yalnızca uyutan değil, uyku kalitesini artıran ve altta yatan nedeni hedefleyen yöntemlerle sağlanabilir. Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia (CBT-I) bu konuda en uzun vadeli başarı sağlayan yöntem olarak öne çıkıyor. (AASM Guidelines, 2022)

OMEGA-3 uykuyu destekler mi?

Son yıllarda omega-3 yağ asitlerinin sadece kalp değil, uyku üzerinde de etkili olduğu öne sürülüyor. Peki gerçekten işe yarıyor mu?

- Omega-3, özellikle DHA (dokosahekzaenoik asit) içeriği sayesinde, melatonin üretimini artırabiliyor.
- Oxford Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, çocuklarda omega-3 takviyesiyle daha uzun ve kaliteli uykuya geçiş gözlemlendi.
- Aynı etki, 50 yaş üstü yetişkinlerde de hafif uykusuzluk sorunu olan bireylerde sınırlı da olsa gözlemlendi. (Oxford Sleep Study, 2021)
- Etkisi yavaş başlar; düzenli ve uzun süreli kullanımda fayda sağlar.
- Uykuya geçiş süresini kısaltmak yerine, uyku kalitesini iyileştirme eğilimindedir.

Not: Omega-3’ün tek başına uykusuzluk ilacı gibi algılanması doğru değildir. Ancak dengeli bir diyet içinde yer alması, gece boyunca daha dinç ve kesintisiz uykuya katkı sağlayabilir. (Cleveland Clinic Nutrition Notes, 2023)

Gerçek kullanıcılar ne diyor?

Sosyal medyadan ve hasta forumlarından derlenen gerçek kullanıcı deneyimleri:

Sosyal medyada anlatılanlar eksik olabilir

Sosyal medya platformlarında melatonin, bitki çayı ya da reçetesiz ilaç kullanan binlerce kişi deneyim paylaşıyor. Ama bu anlatımların çoğu sadece ilk haftayı kapsar. Yan etkiler ise genellikle 3. haftadan itibaren başlar. Bazı popüler içeriklerde, “kendi karışımımı yaptım”, “uyandığımda yeniden enerjiyle doluydum” gibi cümleler dikkat çeker. Ancak bu tür öneriler bilimsel kanıta değil, bireysel deneyime dayanır. Aynı ürün bir kişide faydalıyken diğerinde depresyona yol açabilir.

YARIN: KOLESTROL

- Kolesterolünüz normal mi? Kalbiniz yine de tehdit altında olabilir!
- Testiniz “normal” çıksa bile kalp krizi geçirebilirsiniz!
- Kolesterolü düşürüyor diye yazılan ilaç, şeker hastalığını tetikleyebilir!
- Youtube’da izlediniz, içtiniz… O kürler sadece mideyi yakıyor!
- Berberin, çörek otu, egzersiz… Gerçek ilaçlar ecza dolabınızda değil, mutfağınızda olabilir!