Koruyucu adımlar ve yeni umutlar Sözcü Gazetesi

DEMANS -3-

“Annem artık beni tanımıyor” demek zor. Ancak “annem hiç böyle biri değildi” demek daha acı. Demans, sadece hafızayı değil, kişiliği de yıkar. O yüzden insanlar bu hastalığı sadece unutmakla değil, “kaybolmakla” tanımlar.

Fakat her unutkanlık kalıcı olmak zorunda değil. Bazı demans türleri, doğru zamanda fark edilirse geri döndürülebilir ya da en azından ilerlemesi yavaşlatılabilir.

Tedavi edilebilir demans nedenleri

Bazen zihinsel çöküşün nedeni Alzheimer değildir. Tedavi edilebilir bazı tıbbi durumlar da benzer belirtilere yol açabilir:

- 12 vitamini eksikliği → sinir iletimini bozar.

- Hipotiroidi → zihin bulanıklığı yapar.

- Kronik depresyon → bilişsel işlevleri baskılar

- İlaç etkileşimleri → antikolinerjikler özellikle yaşlılarda demansa benzer tablo yaratabilir (Kaynak: NIH, Harvard Medical School)

Bu yüzden her unutkanlıkta MRI çekilmeden önce kan tahlili ve psikiyatrik değerlendirme yapılmalıdır. Zihin, bazen basit bir vitamin takviyesiyle bile toparlanabilir.

Zona aşısı zihni de korur mu?

Evet. 2022’de yayımlanan bir araştırmaya göre, zona aşısı olan kişilerde demans gelişme riski % 19–23 oranında daha düşük. (Kaynak: BMJ, 2022 – Galler nüfus çalışması)

Neden?

Herpes zoster virüsü (zona), sinir sistemi üzerinde kalıcı iltihaplara yol açabiliyor. Bu durum beyin damarlarını etkileyip vasküler demans riskini artırabiliyor.

Aşı, bağışıklığı güçlendirerek bu süreci önlüyor.

Hangi aşılar var?

- Shingrix: % 25 ’e kadar etkili (rekombinant, yeni nesil)

- Zostavax: % 20 (canlı virüs temelli) (Kaynak: CDC, Mayo Clinic, 2023)

Ancak bu aşılar, daha demans hastalığı baş göstermeden yapılırsa işe yarıyor. Zaten başlayan bir bunama hastalığınız varsa, işe yaramıyor.

Zihni güçlendiren demansı geciktirebilen besinler

Beyin sadece düşünerek değil, doğru beslenerek de korunur.

Akdeniz tipi beslenmenin demans riskini % 30’a kadar azaltabildiği gösterildi (Kaynak: Lancet Public Health, 2020)

İşte bilimsel olarak zihinsel sağlığı desteklediği kanıtlanmış bazı besinler:

Yağlı balıklar (somon, sardalya, uskumru)

- Omega-3 yağ asitleri beyin hücrelerinin temel yapı taşıdır.

- Haftada 2 porsiyon önerilir.  (Kaynak: Harvard Health, “Nutrition and Brain Health”)

Yaban mersini ve mor meyveler

- Antioksidanlar içerir. Beyindeki oksidatif stresi azaltır.

- Hafıza ve öğrenme üzerinde olumlu etkisi var.

(Kaynak: Tufts University, “Blueberries and Cognitive Function”)

Ceviz, badem, fındık

- E vitamini, sağlıklı yağlar ve polifenoller sayesinde beyin yaşlanmasını yavaşlatır.

- Ceviz özellikle alzheimer riskini azaltan gıdalar arasında. (Kaynak: Alzheimer’s Research UK)

Koyu yeşil yapraklı sebzeler (Ispanak, kara lahana, pazı)

- Günde 1 porsiyon tüketenlerde bilişsel yaşlanma %11 daha yavaş.

- Folat, K vitamini ve lutein içerir.

(Kaynak: Rush    University, 2021)

Bitter çikolata

(% 70 ve üzeri kakao)

- Flavonoidler sayesinde kan akışını artırır, dikkat süresini uzatır.

- Günde 1-2 kare yeterlidir.

(Kaynak: Frontiers in Nutrition, 2020)

Zeytinyağı

- Hücre zarlarını korur, anti-inflamatuar özellik taşır.

- Akdeniz diyetinin temelidir. (Kaynak: MIND Diet Studies – Chicago, 2015)

Domates

- İçerdiği likopen, beyin hücrelerini serbest radikallere karşı korur.

- Alzheimer hastalarında düşük likopen seviyeleri saptanmıştır.

(Kaynak: Journal of Alzheimer’s Disease, 2018)

Önlemek mümkün mü?

Evet. Tam anlamıyla önlemek belki mümkün değil ama geciktirmek ve etkilerini azaltmak mümkün. Bunun için yapılması gerekenler şaşırtıcı biçimde sıradan:

- Haftada 3 gün yürüyüş.

- Her gün kitap, bulmaca, sohbet.

- Düzenli uyku

- Akdeniz tipi beslenme: zeytinyağı, yeşillik, balık.

- Sigara ve alkolü sınırlamak

(Kaynak: Lancet Public Health, 2020 – “Modifiable risk factors for dementia”)

En önemlisi ise sosyal ilişkiler. Araştırmalar, yalnız yaşayan yaşlıların demans riskinin % 60 daha yüksek olduğunu gösteriyor. Zihin, konuşa konuşa açılır.

Evde uygulanabilir Demans Testi: GPCOG

Dilerseniz aşağıdaki basit testi uygulayarak zihinsel performansınızı değerlendirebilirsiniz:

GPCOG (Kısa sürüm – 7 soru)

1. Bugünün tarihini, ayı ve yılı yazın.

2. Doğduğunuz yılı yazın.

3. Mevcut başbakanın adını yazın.

4. Son tatilinizi nerede geçirdiğinizi yazın.

5. Şu üç kelimeyi ezberleyin: Elma – Kalem – Gözlük

6. 20’den geriye doğru 5’er 5’er sayın.

7. 3 kelimeyi hatırlamaya çalışın.

Değerlendirme:

Her doğru yanıt = 1 puan

Toplam 5 veya altı: daha ileri değerlendirme gerekebilir

(Kaynak: GPCOG – University of New South Wales, 2021)

YARIN: BEYİN SİSİ

- Beyniniz bu sabah uyanamadıysa, nedeni yaş değil!

- Alzheimer sanıyorsunuz ama değil!

- Zihinsel yorgunluk çözümsüz değil!