Murat Ülker: Erken teşhis bağımlılığı önler Aktüel Haberleri

Türkiye Yeşilay Cemiyeti’nin öncülüğünde düzenlenen 6. Küresel Davranışsal Bağımlılıklar Kongresi, İstanbul’da uluslararası katılımla gerçekleştirildi. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ve Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Göktaş'ın da katıldığı kongrede; bağımlılıkların önlenmesi, tedavisi ve rehabilitasyonu konularında güncel bilimsel çalışmalar tartışıldı. Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi, pladis ve GODIVA Yönetim Kurulu Başkanı Murat Ülker, yeni yazısında kongredeki dikkat çeken konuları ele aldı.

Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi, pladis ve GODIVA Yönetim Kurulu Başkanı Murat Ülker, Türkiye Yeşilay Cemiyeti 6. Küresel Davranışsal Bağımlılıklar Kongresi’nde konuşulan dikkat çeken konu başlıklarını okurlarıyla paylaştı.

Murat Ülker,

"Yapay zeka destekli sistemler, erken tespit ve önleme stratejilerinde etkin biçimde kullanılmalı"

ifadelerine yer verdi.

İşte, Murat Ülker'in 'Erken teşhis bağımlılığı önler' başlıklı yazısı;

Açılış Konuşmaları: Toplumsal Sorumluluk ve Küresel Yaklaşım

Doç. Dr. Mehmet Dinç – Yeşilay Genel Başkanı

Davranışsal bağımlılıklar, dijital teknoloji, oyun, kumar aslında kimyasal bağımlılıklar kadar yıkıcı olabiliyor.

Bağımlılık kişisel özgürlük kisvesiyle meşrulaştırılıyor. Oysa toplumsal sorumluluk ve huzur öncelikliolmalıdır.

Kumar bağımlılığı, son yıllarda madde bağımlılığını geride bıraktı. Billboard ve metrobüs ekranlarında dijital ve kolay erişilebilir kumarın reklamları yaygınlaşmış. Bu konuda yasal adımlar atılmalıdır.

Türkiye, davranışsal bağımlılıklarla mücadelede öncüçalışmalara imza atıyor; Uluslararası Yeşilay Federasyonuna Bağlı 65 ülke Yeşilay’ında bu konuda faaliyet gösteriliyor.

Prof. Dr. Mücahit Öztürk – Mütevelli Heyeti Başkanı

Davranışsal bağımlılıklar yeni olduğu için görmezden geliniyor.

Erken yaşta bağımlılık geliştirme olasılığı yüksek (3–4 yaş).

Diğer bağımlılıklara geçişin köprüsü olarak davranışsal bağımlılıklar ciddi bir tehdit.

Kurumlar arası iş birliği ile etkili ve önleyici çözümler mümkünmüş.

Mahinur Özdemir Göktaş – Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı

Bağımlılıklar, aile birliğini ve ruh sağlığını tehdit ediyor.

Aşırı sosyal medya kullanımında analitik beceri ve hafıza zayıflaması, uyku bozuklukları görülüyor.

Mücadele ailede başlar:

“Çaresi teknolojiden kaçış değil, bağ kurmaktır."

Dr. Cevdet Yılmaz – Cumhurbaşkanı Yardımcısı

Ulusal sınırlar içinde davranışsal bağımlılıklarla mücadele yetersiz kalıyor; uluslararası iş birliğişarttır.

Bütüncül mücadele:

Sosyal medya, kumar, oyun gibi dijital alanlar da madde bağımlılığı kadar gündemde olmalıdır.

Valilik ve sağlık müdürlükleri koordinasyonuyla yerel düzeyde önceliklendirme sağlanmalı.

Erken müdahale, rehabilitasyondan daha değerlidir.

Bilimsel Oturumlar ve Uluslararası Yaklaşımlar

Prof. Dr. Marc Potenza – Yale Üniversitesi

Bağımlılık tanımı genişliyor:

DSM-5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı) ile davranışsal bağımlılıklar resmen tanımlandı.

ABCD çalışması:

Artık yüksek ekran süresi, düşük bilişsel performans ve psikopatoloji ile ilişkilendiriliyor.

Sosyal medya bağımlılığı kızlarda, oyun bağımlılığı erkeklerdedaha yaygındır.

Loot boxsistemleri oyun-kumar sınırını bulanıklaştırıyor. Bu ciddi tehlikedir.

CBT (Bilişsel Davranışçı Terapi) en etkili terapi, fakat oyun/kumar bağımlılıkları için nöromodülasyonumut vadediyor.

CBT (Cognitive Behavioral Therapy – Bilişsel Davranışçı Terapi), bireyin düşünce, duygu ve davranışları arasındaki ilişkileri anlaması ve değiştirmesi üzerine kurulu bilimsel bir psikoterapi yöntemidir. Bağımlılıkla ilişkisi oldukça güçlüdür ve dünya genelinde bağımlılık tedavisinde en çok kullanılan ve en etkili yöntemlerden biri olarak kabul edilir.

Toplum, sağlık sistemi ve endüstri düzeyinde çok katmanlı müdahale gerekiyor.

Dr. Sabrina Molinaro – ESPAD Avrupa

Z kuşağı, diğer kuşaklara göre daha az madde ama daha fazla dijital bağımlılık gösteriyor.

Riskli davranışlar:

Ghosting yani ani ortadan kaybolma, phubbing yani telefon bağımlılığı, hikikomori yani aşırı izolasyon, siber zorbalık ve benzeri dijital fenomenler yaygınlaşıyor.

Bağ kuramları:

Sosyal kontrol ve öğrenme teorileri bağımlılık risklerini açıklıyor.

Z kuşağı için önleyici stratejiler, dijital gerçekliklere ve psikolojik hassasiyetlere uygun olmalıdır.

Prof. Dr. Hae Kook Lee – Güney Kore

Dijital medya kullanımı, 15–24 yaş arası gençlerde %77–79’a ulaşmış.

Pazarlamada aşırılıklar ve algoritmalar, çocukları hedef alarak bağımlılığı teşvik ediyor.

Yasal düzenlemeler COPPA, GDPR, DSA gibi regülasyonlar günümüz ihtiyaçlarına göre yetersiz ve yavaş kalıyor.

Sosyal medya, siber zorbalık, idealize edilmiş beden imgelerigibi içerikler anksiyete, depresyon, yeme bozukluklarına yol açıyor.

Okullarda telefon yasakları uygulandığında akademik başarıyı artırıyor, siber zorbalığı azaltıyor.

Dr. Norharlina Bahar – Malezya

Gelişim dijital değildir, insani bir süreçtir.

Erikson ve Bowlby kuramları ışığında dijital medyanın gelişimsel risklerini tartıştı.

Erken yaşta ekrana maruz kalmak duygusal gelişim ve bağlanma sorunlarına yol açıyor.

Sürekli dopamin tetiklenmesi ise dürtüsellik ve bağımlılık döngüsü yaratıyor.

Technoference: Ebeveynlerin ekran kullanımı çocukla duygusal teması kesintiye uğratıyor.

Prof. Dr. Attila Szabo

Egzersiz bağımlılığı tespiti için klinik tanı yeterli değil, ancak akademide ilgi çok yüksek.

Psikolojik olarak anksiyete, fiziksel yaralanmalar ve sosyal olarak izolasyona neden oluyor.

Interactional Model: Bireyin bağımlılığı tetikleyen kendine özgü hikayesi dikkate alınmalıdır.

Üç katmanlı müdahale piramidiöneriliyor. Bu akademik tarama, klinik değerlendirme, psikiyatrik tedavi süreçlerini gerektirir.

Prof. Dr. David C. Hodgins

Sorumlu kumar oynayın. Bu mesaj yetersiz kalıyor.

Düşük riskli kumar rehberlerigeliştirildi:

Harcama: Gelirin %1’ini aşmamalı

Oynama sıklığı: Ayda 7 günü geçmemeli

Oyun türü: En fazla 3 farklı türden ibaret olmalı gibi…

Kadınlar, düşük gelirli ve yaşlı bireyler daha yüksek risk sınıfındalar.

Eğitimle tüm zararı ortadan kaldıramayız. Ama bu tür rehberler önleyici stratejilerin önemli bir parçasıdır.

Doç. Dr. Nicole Avena

Yemek bağımlılığı, özellikle ultra işlenmiş gıdalar(*) tüketimi ile gelişiyor. Bu konuda bir yazı yazmıştım okumanızı tavsiye ederim. (https://muratulker.com/gida-nedir-ne-degildir/).

Şeker ve katkı maddeleri, dopamin sistemini uyararak madde bağımlılığına benzer etkiler yaratıyor.

Hayvan deneyleri ve fMRI yani beynimizin hangi bölgelerinin en aktif olduğunu gösteren taramalar bu bağımlılığın nörobiyolojik temellerini ortaya koyuyor.

DSM’ye eklenmesi için başvuruyapılmış.

Endüstri ve kamu politikaları, çözümün ayrılmaz parçaları.

Prof. Dr. Emmanuel Kuntsche

AI modelleri, alkol ve sigara içeriklerini dijital medyada tespit etmede kullanılabiliyor.

Zero-Shot Learningve In-Context Learninggibi yeni teknikler, etiketli veriye ihtiyaç duymadan analiz imkanı sunuyor.

LLaVAgibi multimodal modeller, görsel + metin verilerini entegre ederek yüksek doğruluk sağlıyor.

Bu sistemlerin toplum sağlığı için erken uyarı mekanizmalarına dönüştürülmesi öneriliyor.

Tüm bu sunumlardan, konuşmalardan benim çıkardığım sonuç şöyle:

Dijital bağımlılıklar, küresel ölçekte artmakta ve çok yönlü bir mücadele gerektiriyor.

Z kuşağı, davranışsal bağımlılıklarda daha erken ve yoğun etkileniyor.

Kumar, oyun, sosyal medya ve işlenmiş gıda alanlarında endüstriyel manipülasyonlara karşı düzenleyici mekanizmalar oluşturulmak zorunda, geç kalıyoruz.

Aile, okul, sağlık ve hukuk sistemi birlikte çalışmalı; bağ kuran, rehberlik eden bir yaklaşım benimsenmeli.

Yapay zeka destekli sistemler, erken tespit ve önleme stratejilerinde etkin biçimde kullanılmalı.

Toplumsal sahiplenmek, gönüllülük ve yerel katılım, mücadelenin başarısında kritik rol oynuyor.

Özetle, artık günümüzde Yeşilay gibi kurumlara daha fazla ihtiyaç var.