Siber saldırılar, sabotajlar, hava bombardımanları... İşte dünyanın gündemindeki Natanz Nükleer Santrali

İsrail'in İran'a saldırması ile başlayan çatışmalar 5. gününe girdi. İsrail İran'ın Tahran, Kirmanşah, Tebriz, İsfahan gibi büyük şehirlerini hedef alırken çok sayıda sivil hayatını kaybetti. İran'ın Genel Kurmay Başkanı, Devrim Muhafızları Komutanı ve önde gelen nükleer bilimcileri hayatını kaybedenler arasında yer aldı.

Bunun yanında İsrail'in Natanz, İsfahan ve Fordo gibi nükleer tesislere saldırı düzenlediği haberi de gündeme düştü. Bu tesislerde yaşanacak olası bir nükleer sızıntı tedirginlik yarattı. Dünya Atom Enerjisi Kurumu da Natanz Nükleer Enerji Tesisi'nde kirlilik tespit edildiğini doğruladı.

İRAN'IN NÜKLEER PROGRAMI NE ZAMAN BAŞLADI? 

İsrail'in saldırılarının ana hedefinde İran'ın nükleer enerji geliştirme programı bulunuyor. İsrail'in saldırı düzenlediği Natanz Nükleer Enerji santrali de dünyanın gündemine oturmuş durumda. İran'da sadece Natanz değil Arak, Buşehr ve Fordo gibi tesisler de mevcut.

Peki İran'ın nükleer enerji programı ne zaman başladı? İran'daki nükleer enerji çalışmaları 1950'li yıllarda ABD'nin de yardımları ile başladı. 1975'de İran güneydeki Buşehr kentinde ilk nükleer enerji santralini Alman Siemens ortaklığı ile inşa etmeye başladı. Ancak 1979 yılında İran Şahı'nın ülkeyi terk etmesi sonrası rejimin değişmesiyle çalışmalar yavaşladı. İran-Irak arasında 1980-1988 yılları arasında yaşanan savaş ile Siemens nükleer santralden çekilince çalışmalar yarım kaldı.

90'lı yıllarda İran'ın nükleer çalışmaları yeniden hız kazandı. Buşehr santralinin yapımına Rusların yardımıyla yeniden başlanırken İran bu süre içinde nükleer silah yapımı için gerekli olan uranyum zenginleştirme programına da hız verildi. Öte yandan İran yeni nükleer tesislerin inşasına hız verdi. İran 2000'li yılların başında Arak ve Natanz nükleer tesislerinin inşasını tamamladı.

DÜNYANIN GÜNDEMİNDEKİ NATANZ NÜKLEER SANTRALİ 

Natanz Nükleer Santrali ise başkent Tahran'ın 320 kilometre güneyindeki Natanz kentinde bulunuyor. Tesis, 2012 yılında suikaste uğrayan nükleer bilimci Mostafa Ahmadi Roshan'ın adıyla da anılıyor. 2003 yılında İran'ın Natanz'ı duyurmasının ardından Dünya Atom Enerjisi Kurumu bu tesisi denetledi. Denetlemenin ardından tesiste uranyum zenginleştirmeye yönelik parçacıkların bulunması sonrasında İran ile batı dünyası arasında gerginlik arttı.

Tesis günümüze kadar İran'ın nükleer programına yönelik anlaşmaların merkezinde oldu. İran batı ile yaşadığı gerginliklerde bu tesislerde uranyum zenginleştirme işlemlerini artırdığını açıkladı.

SİBER SALDIRILARIN VE SABOTAJLARIN HEDEFİNDE 

Natanz'daki tesisler birçok defa saldırıların hedefi oldu. Tesis 2006 yılında 'Olimpiyat Oyunları' adı verilen kapsamlı bir siber saldırıya maruz kaldı. ABD öncülüğünde yapılan saldırılarda, santralin uranyum zenginleştirmede kullanılan santrifüjlerinin çalışmasını engelleyen ve zamanla bunlara zarar veren Stuxnet adında bir solucan programı kullanıldı.

2 Temmuz 2020'de, Natanz bu sefer bir patlama ile sarsıldı. Tesisin uranyum zenginleştirme için kullanılan bir santrifüj üretim tesisinde yangın ve patlama meydana geldi. Olayı kendilerine 'Anavatan Çitaları' adı veren bir örgüt üstlendi. 10 Nisan 2021'de ise tesisin elektrik dağıtım şebekesinde bir patlama meydana geldi. Uluslararası Atom Ajansı olayın elektrik kesintisi nedeniyle meydana geldiğini ve radyoaktif sızıntı olmadığını belirtirken, İran'dan yapılan açıklamada olayın MOSSAD tarafından yapılmış bir suikast olabileceği dile getirildi.

YERALTINA YENİ TESİS

2021 yılında ise Natanz Nükleer Santrali'nde ilginç bir gelişme yaşandı. Santralin yaşadığı sabotaj ve saldırılar ile santralin çok yakınına yeraltına yeni bir tesis inşa edilmeye başladı. 2024 yılında ABD uydularının geçtiği görüntülere göre yer altındaki inşaatın devam ettiği görüldü. Geçtiğimiz gün başlayan saldırılarda ise tesisin yer üstünde kalan kısmının büyük hasar gördüğü kaydedildi.

URANYUM ZENGİNLEŞTİRME NEDEN ÖNEMLİ? 

Peki uranyum zenginleştirme neden yapılıyor? Uranyum zenginleştirme işlemi uranyum235 elementinin santrifüj tesislerinde belirli işlemlerden geçirilerek uranyum238 maddesine dönüştürülmesine deniyor. Nükleer enerjiden elektrik üretebilmek için uranyum235 yeterli iken nükleer silah üretmek için uranyum238 maddesi gerekiyor. İsrail ve batılı ülkeler İran'ın uranyum zenginleştirme programına karşı çıkarken İran bunu tamamen barışçıl amaçlarla sürdürdüğünü savunuyor.