Tayland ve Kamboçya durup dururken neden gerildi? Siyasette hiçbir şey göründüğü gibi değildir

Kamboçya ve Tayland arasındaki tartışmalı sınırın çatışmaya dönüşmesi ilk kez olmuyor. İki ülke, sömürge döneminden kalma haritalar konusunda bir asırdan fazla süredir anlaşmazlık yaşıyor. Ancak iki taraf Pazartesi günü ateşkes anlaşmasına varmadan önce, geçen Perşembe günü patlak veren çatışmalar başka bir faktör tarafından daha da şiddetlendi: iki güçlü siyasi lider arasındaki uzlaşmaz bir anlaşmazlık.

Eski Kamboçya ve Tayland liderleri Hun Sen (72) ve Thaksin Shinawatra (76) bir zamanlar birbirlerine o kadar yakındılar ki, birbirlerine "kardeş" derlerdi. Hun Sen, yıllarca Thaksin'in ailesine Tayland ordusuna karşı iktidarı ele geçirmek için verdikleri uzun mücadelede destek oldu. Thaksin devrildikten sonra, kız kardeşi Yingluck ile birlikte Hun Sen'in yanında kaldı ve Hun Sen, Thaksin'i Kamboçya hükümetine ekonomik danışman olarak atadı. Thaksin, Kamboçya'yı sık sık ziyaret eden biriydi. 15 yılı aşkın bir süredir kendi isteğiyle sürgünde yaşadığı Tayland'a döndüğünde, Hun Sen onu ziyaret eden ilk yabancı konuk oldu.
Ancak son aylarda iki eski lider arasındaki ilişkiler önemli ölçüde kötüleşti. Bu düşmanlığın kesin nedenleri henüz bilinmemekle birlikte, analistler, yarattığı ek istikrarsızlık katmanının, son günlerde iki ülke arasındaki sınırda yaşanan ölümcül çatışmaları daha da kötüleştirdiğini savunuyor.

Ne Hun Sen ne de Thaksin kendi ülkelerinde kamu görevinde bulunuyor, ancak ikisi de iktidarda kalmaya devam ediyor. Hun Sen, Kamboçya'yı 2023 yılına kadar yönetti ve bu yaklaşık 40 yıllık dönem, neredeyse hiç muhalefetin olmadığı sahte bir seçimle en büyük oğlu Hun Manet'in başbakan olarak atanmasıyla sona erdi. Thaksin'in kızı Paetongtarn Shinawatra, 2024 yılında Tayland başbakanı seçildi.

Anlaşmazlığın boyutu, Hun Sen'in bu yılın Haziran ayında Paetongtarn ile sınır anlaşmazlığıyla ilgili yaptığı bir telefon görüşmesinin kaydını sızdırmasıyla ortaya çıktı. Görüşme sırasında Paetongtarn, Hun Sen'e "amca" diye hitap etti ve bir şeye ihtiyacı olursa "ilgileneceğini" söyledi. Ayrıca, üst düzey bir Taylandlı subay hakkında aşağılayıcı yorumlarda bulundu.

Sızıntı Tayland'da büyük bir infiale yol açtı. Eleştirmenler, Paetongtarn'ı aile bağlarını Tayland'ın ulusal çıkarlarının önüne koyarak Kamboçya'ya boyun eğmekle suçladı. Temmuz ayında Anayasa Mahkemesi, etik ihlalleri nedeniyle soruşturma başlatılana kadar Paetongtarn'ı görevden uzaklaştırdı.

Hun Sen'in eski arkadaşlarına karşı cephe almasının sebebi bilinmiyor. Thaksin'i vatana ihanetle suçladı ve Shinawatralar hakkında daha hassas bilgiler ifşa etmekle tehdit etti. Thaksin daha sonra arkadaşlıklarının bittiğini açıklarken, "Bana bu kadar yakın birinin böyle davranabileceğini hiç düşünmemiştim," dedi.

Bazı analistlere göre Hun Sen, oğlu Hun Manet'e desteği artırmak için Kamboçya'da milliyetçiliği kışkırtmaya çalışıyor olabilir. Diğerleri ise Hun Sen'in, Tayland'ın son yıllarda bölgede, özellikle de insan ticareti mağduru işçilerin dünyanın dört bir yanındaki insanları internet üzerinden dolandırmaya zorlandığı Kamboçya'da giderek yaygınlaşan kazançlı bir faaliyet olan sözde "dolandırıcılık merkezleri "ne karşı operasyon düzenleme girişiminden öfkelendiğini savunuyor.

ISEAS-Yusof Ishak Enstitüsü adlı düşünce kuruluşunda araştırmacı olarak görev yapan Tita Sanglee'ye göre Tayland'daki yaygın inanış, "iki adamın arka planda bir anlaşma yaptığı, ancak planlandığı gibi gitmediği ve sonuçlarının ulusal çıkarlara yansıdığı yönünde."

Sebepleri ne olursa olsun, Hun Sen, ailesiyle ordu arasındaki anlaşmazlıkları istismar ederek Tayland'da bir güç boşluğu yaratmayı ve Thaksin'in konumunu zedelemeyi başardı.

Tita Sanglee'ye göre, Hun Sen neredeyse tüm muhalif sesleri ve bağımsız medyayı bastırdıktan sonra "Kamboçya'da neredeyse mutlak bir kontrol uyguluyor" . "İster askeri ister siyasi olsun, kararlı bir duruş sergilemeye karar verirse, sonuçları anında ve doğrudan olur," dedi.

Perşembe gecesi Thaksin, sınır anlaşmazlığında arabuluculuk teklif eden ülkelere minnettarlığını dile getirdi ve beklemeyi tercih ettiğini ekledi. "Tayland ordusunun işini yapmasına izin vermeli ve her şeyden önce o kurnaz Hun Sen'e bir ders vermeliyiz," dedi.

Tayland hükümeti geçen hafta Kamboçya ile diplomatik ilişkilerini azalttı, büyükelçisini geri çağırdı ve Kamboçya temsilcisini Bangkok'tan sınır dışı edeceğini duyurdu.

Thaksin, iki aile arasındaki anlaşmazlığın çatışmaların kökeninde olduğunu reddetti. Ancak, dostundan düşmanına dönüşen bu adam hakkında kendisine tuhaf sorular sorulmaya devam etmesi muhtemel. Ubon Ratchathani'deki (kuzeydoğu Tayland) çatışmalardan kaçan toplulukları ziyareti sırasında bir kadın, bu konuda onu sıkıştırdı. "Sen Hun Sen'in arkadaşısın, değil mi? O senin arkadaşın mı?" diye sordu. "Neden Kamboçya'nın Taylandlılara ateş açmasına izin veriyorsun?"

Toprak anlaşmazlıklarını çözmek her durumda zordur. Kyoto Üniversitesi Güneydoğu Asya Çalışmaları Merkezi'nde profesör olan Pavin Chachavalpongpun, "Hiçbir ülke egemenliğinin bir santimini bile feda etmek istemez," diyor. Ona göre, Hun Sen ve Thaksin arasındaki kişisel çatışma, iki ülke arasındaki anlaşmazlığı daha da öngörülemez hale getirdi.