Yatırım sonrası devlet tasavvurunda yeni paradigma: “Devlet versin” devri bitti İhsan Aktaş

Son yıllarda, özellikle Cumhuriyet Halk Partili belediyelerde gündeme gelen yolsuzluk soruşturmaları, bazı avukat gruplarının girift ilişkiler nedeniyle sorgulanması, hatta medya kuruluşlarının bağlı oldukları şirketlerden ötürü TMSF’ye devredilmesi, yeni bir dönemin işareti olabilir mi sorusunu akıllara getiriyor. Bu gelişmeler, Türkiye’de kamu yönetiminin ve bütçe kullanım anlayışının değişmekte olduğuna dair güçlü bir işaret sayılabilir. 2019 seçimlerinden sonra yaptığım değerlendirmelerde, dünyanın

Son yıllarda, özellikle Cumhuriyet Halk Partili belediyelerde gündeme gelen yolsuzluk soruşturmaları, bazı avukat gruplarının girift ilişkiler nedeniyle sorgulanması, hatta medya kuruluşlarının bağlı oldukları şirketlerden ötürü TMSF’ye devredilmesi, yeni bir dönemin işareti olabilir mi sorusunu akıllara getiriyor. Bu gelişmeler, Türkiye’de kamu yönetiminin ve bütçe kullanım anlayışının değişmekte olduğuna dair güçlü bir işaret sayılabilir.

2019 seçimlerinden sonra yaptığım değerlendirmelerde, dünyanın birçok ülkesinde yatırım dönemlerinde benzer sorunların yaşandığını, bu süreçten çıkışta ise bütçe disiplininde köklü dönüşümlerin gerektiğini vurgulamıştım. Bugün o dönüm noktasına geldiğimizi söylemek yanlış olmayacaktır.

Tarihsel örneklere bakıldığında Asya Kaplanları, Latin Amerika ülkeleri ve Türkiye’nin hızlı kalkınma evreleri, hep büyük kamu yatırımları, dev altyapı projeleri, ihaleler ve teşvik mekanizmaları üzerinden şekillendi. Ancak bu dönemlerin ortak özelliği, denetim mekanizmalarının yetersizliği nedeniyle yolsuzlukların artmasıdır. Büyük paraların dolaştığı dönemler, beraberinde “rant paylaşımı” tartışmalarını da getirmiştir.

Türkiye de benzer bir süreci geride bırakıyor. Son on beş yıl, bol kaynaklı ve yatırım odaklı bir dönem olarak yaşandı. Devletin “kaynak aktaran” rolü, memleketin hemen her sorununa çözüm üreten bir araç gibi görüldü. Fakat bugün, bu yaklaşımın sürdürülemez olduğu açıkça görülüyor.

Yeni dönemin paradigması, “devlet versin” anlayışının sona erdiğini kabul etmekle başlıyor. Devletin de tıpkı bireyler ve şirketler gibi sınırlı bir bütçesi var. Bu bütçenin çıkar gruplarının taleplerine göre değil, kamu yararı gözetilerek ve hükümetlerin hakemliğiyle dağıtılması gerekiyor.

Gelişmiş ülkelerin bütçe kalemlerine bakıldığında tablo nettir: memur maaşları, sağlık hizmetleri, eğitim, sosyal politikalar, Ar-Ge ve yüksek teknoloji yatırımları. Savunma sanayii de yine bu ülkelerde zorunlu bir kalem olarak bütçelerde yerini alır. Türkiye de artık bu modele yaklaşmak durumunda.

Yatırımlarını büyük ölçüde tamamlayan Türkiye, bundan sonra bütçe disiplinini sosyal politikalar, eğitim, sağlık ve teknolojiye yönlendirmelidir. Böylece hem vatandaşın refahı artacak hem de sürdürülebilir kalkınma sağlanacaktır.

Sonuç olarak, devletin sınırsız kaynak dağıtan bir mekanizma olmadığı gerçeğini kabul etmek zorundayız. Yeni dönemin ruhu, “bütçeyi rasyonel kullanan, önceliklendiren ve gelecek nesillere yatırım yapan devlet” anlayışıdır. Türkiye’nin bundan sonra güçlü olmasının yolu da tam olarak buradan geçiyor.

Bu çalışmaların ve önceliklerin belirlenmesi ise rastlantısal değil, kurumsal bir devlet planlaması çerçevesinde olmalıdır. Türkiye’nin gelecek vizyonunu şekillendirecek alanlar; eğitimden sağlığa, sosyal politikalardan yüksek teknolojiye kadar geniş bir yelpazede, planlama kuruluşlarının hazırladığı projeksiyonlarla tespit edilmelidir. Böylelikle bütçe sadece kısa vadeli talepleri karşılayan bir araç olmaktan çıkıp, uzun vadeli kalkınma hedeflerini destekleyen bir mekanizma haline gelir.

Devletlerin geçtiği aşamaları vardır. Öyle zannediyorum ki Türkiye kalkınma ve alt yapısını tamamlamış bir ülke olarak bundan sonra daha çok sofistike alanlara yönelmelidir. Belki yeni anayasa hukuk toplumuna geçiş rıza toplumu, bilgi teknolojilerine geçiş ve. Eğitimde kalitenin arttırılması artık yeni hükümet vizyonunu yeni hedefleri olabilir.