Yıllardır mezarlık diye biliniyordu! Gerçek bambaşka çıktı: Banyo fayansı yaptılar

Yıldırım ilçesi Piremir Mahallesi'ndeki çocuk parkı içerisinde yer alan Fransız Mezarlığı, dikkat çekiyor. Birçoğunun üzerinde Hristiyanlığın sembolü olan haç bulunan 32 mezar taşından en eskisi, 1868 yılında hayatını kaybeden Fransa’nın Bursa Konsolosu Mösyö Seon'a ait.

Adı Fransız Mezarlığı olsa da günümüze ulaşan mezar taşlarında, İtalyan, Alman, İskoç, Ermeni ve Avusturyalı olmak üzere Latin Katoliklerin isimleri yer alıyor. 1940'lı yıllara kadar gayrimüslim mezarlığı olarak kullanılan alan, şimdilerde konut alanı ve çocuk parkı olarak kullanılıyor. Büyük ölçüde tahrip edilen mezarlık, 1995'ten sonra park halinde düzenlenerek kalan mezar taşları da parkın bir köşesinde sergilenmeye başlandı. Bursa Büyükşehir Belediyesi Bursa Bellek Haritası projesi kapsamında Bursa Levantenleri araştırmasından elde edilen sonuçlara göreyse bilinenin aksine mezar taşlarının altının boş olduğu ortaya çıktı.

'BURADA MEZARLIK YOK'

Araştırmayı yürüten Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Tarih Bölümü öğrencisi Agah Enes Yasa, mezar taşlarının başka bir yerden taşındığını belirterek, "Burada bir mezarlık bildiğimiz kadarıyla yok. Asıl mezarlık Çobanbey Türbesi'nin yanında Karınca Deresi'nin yanında olan bir yer. Şimdi hem ne Karıncadere var ne de türbenin yanındaki bu arazi mezarlık orada duruyor. Karıncadere'nin üzerinden Çelebi Mehmet Bulvarı geçiyor. Arazi de zamanla Cumhuriyet döneminde fabrikaya dönüştürülmüş. Şu an atıl vaziyette. Daha sonra kuvvetle muhtemel, sözel kaynaklara dayanarak maalesef bunu söyleyebiliyorum. Çünkü çok kaynak yok. Bursa'daki önemli ipek fabrikatörlerinden yine Fransız olan Marcel Romangalle, mezarlığı buraya naklettiriyor" dedi.

'LATİN KATOLİK MEZARLIĞI OLARAK İSİMLENDİRMEK DAHA DOĞRU'

Yaptığı araştırmaların amacının Bursa'daki hatalı bilgileri düzeltmek, arşive dayalı araştırma yapmak ve ampirik araştırmayı ortaya çıkarmak olduğunu söyleyen Yasa, Çobanbey Türbesi'nin yanında yer alan asıl mezarlığa sadece Fransızların değil, Latin Katoliklerin gömüldüğü belirterek, Fransız Mezarlığı ile ilgili doğru bilinen yanlışları şöyle anlattı:

"Aslında Latin Katolik Mezarlığı olarak isimlendirmemiz daha doğru olur. Çünkü burada yalnızca Fransızlar değil; İtalyan, İskoç ve Avusturyalı Katolikler de gömülü. Zaten bunların çoğunun aile birliktelikleri kurduklarını, arşiv kayıtlarında görmekteyiz. Yabancı konsoloslukların arşiv kayıtlarında. Bunlar Bursa'da 600-700 kişilik bir cemaatmiş. Bu cemaat oluşumu sürecinde, Fransızların ön plana çıktığını görüyoruz maddi desteklerle. Fransız misyonunun hastane, okul kurduğunu görüyoruz. Aşağıda Fransız Kilisesi, sarı kilise vardır. Özellikle ipek ticaretiyle ilgilendiklerini görüyoruz. Fransa'nın Lyon yakınlarındaki Drome kentinden buraya gelenler var. Lyon'dan gelenler var. Lyon'daki ipek ticaretiyle uğraşan, büyük ajansların Bursa temsilciliğini yapanlar var. Muhabirliğini. İpek ticareti merkezde fakat bunun dışında farklı alanlarda faaliyet gösterenler de var. Örneğin Lacaze ailesi. Mağazacılık yapıyor. Osmanlı'nın son dönemlerinde ticaret amacıyla Bursa'ya yerleşen Fransız, İtalyan, Avusturyalı çeşitli aileler var. Bunun dışında farklı alanlarda faaliyet gösterenler de var. Örneğin Lacaze ailesi, mağazacılık yapıyor. Benim de üzerine çalıştığım bir aile. Onların yazdıkları ticaret raporlarını yayına hazırlıyorum. Ailenin Fransa'da ve Avrupa'da çıkan her şeyi, Bursa'ya ithal ederek burada sattıklarını görmekteyiz. Tuğladan çimentoya, el fenerinden fotoğraf makinesi levazımatına kadar. Hatta kağıt dahi. Burada bu işle ilgileniyorlar."

'TAŞLAR ÇOBANBEY TÜRBESİ'NİN YANINDAN BURAYA NAKLEDİLMİŞ'

Geç Osmanlı döneminde Hristiyan ahalinin genellikle şimdilerde millet bahçesi olan Eski Atatürk Stadyumu'nun olduğu yerdeki Rum mezarlığına defnedildiğini belirten Agah Enes Yasa, "Bursa'ya gelen çok önemli bir gazeteci var, Regis Delbeuf. Aynı zamanda seyyah olarak da biliniyor. Delbeuf'ün seyahatnamesinde, Bursa ve İznik üzerine yazdığı eserde asıl mezarlığın şu an üstünde millet bahçesi olan, ondan evvel Atatürk Stadyumu olan alanda Rum Mezarlığı olduğu yazıyor. O mezarlığın bir kısmının Bursa'da ölen Fransız ve diğer Latin Katoliklere ayrıldığından bahsediyor. Fakat cemaatin ölü sayısı artmaya başlayınca, çünkü sadece Bursa'da değil, Bilecik, İzmit, Balıkesir; Bursa vilayetine bağlı ya da onun etrafındaki diğer mutasarrıflıklara bağlı yaşayan, farklı koloni üyeleri de var. Fransızlar var ve bunlar ölünce de Bursa'ya getirilip, gömülüyorlar. İstanbul'a gitmiyor çoğu. Onların sayısının da artmasıyla beraber, bir mezarlık ihtiyacının ortaya çıktığını ve devlet desteğiyle, devletin yönlendirmesiyle Çobanbey Türbesi'nin yanındaki Ermeni Kilisesi Vakfı’na ait araziye kendilerinin tahsis edildiğinden bahsediyor. Arşiv kayıtları da doğruluyor bunu. Onun yanında Ermeni Katoliklerin kabri olduğunu görüyoruz. Çünkü Ermeni Katolikler de aslında Ortodoks Ermeni Kilisesi'nden ayrılarak Katolik mezhebine geçmiş, Roma'ya bağlanmış, Katolikleşmiş cemaatten bahsediyoruz. Onlarla yan yana gömüldüklerini görüyoruz. Daha sonra Cumhuriyet devrinde o mezarlık oradan alınarak muhtemelen dediğim gibi Marcel Romangalle'nin yönlendirmesiyle, desteğiyle buraya taşınmış ve bu gördüğümüz selvi ağaçları da buraya dikilmiş. Bu şekilde bir kabir oluşmuş" dedi.

'EN ESKİ MEZAR TAŞI, FRANSA'NIN BURSA KONSOLOSU MÖSYÖ SEON'A AİT'

Çocuk parkındaki mezar taşlarının hiçbir anlam ifade etmediğinin altını çizen Yasa, buradaki en eski mezar taşının da 1868 yılında hayatını kaybeden Fransa'nın Bursa Konsolosu Mösyö Seon'a ait olduğunu belirterek, "Çünkü bunların hepsinin altında bir mezar odası, mezar alanı bulunuyordu. Kabir alanı bulunuyordu. Bunlar da lahit kapağı şeklindeydi. Şu an ne altta odalar var mezar kısımları var ne etrafındaki çerçeveler var. Tamamen dağılmış vaziyette taşlar duruyor. Orası özel mülkiyete geçmiş, fabrika inşa etmişler. Öyle olunca taşları da buraya getirmişler. En eskisi 1868 yılı diye tespit edebildim. Mösyö Seon, Bursa Fransız Konsolosu. Onun mezar taşını görüyoruz. Daha sonra 1914-1915 tarihli mezar taşları da var. Lacaze ailesine ait. Benim bildiğim, eskiden 36 taş varmış burada. Fakat onların da şu an çok azını görebiliyoruz. Bahsettim 2010'lu yıllara ait rakamlar. Zamanla toprağın altına karıştı muhtemelen" diye konuştu.

'BAZI TAŞLAR BANYO FAYANSI, BAZILARI MUTFAK TEZGAHI OLARAK KULLANILMIŞ'

1970'li yıllarda Bursa’nın göç almasının ardından buraya yerleşen vatandaşlar ve define avcıları tarafından mezar taşlarının tahrip edildiğini söyleyen Yasa, "Bursa'ya 1970'lerden itibaren Bulgaristan, Karadeniz ve Doğu Anadolu'dan yapılan göçlerle, buranın etrafındaki tarım arazilerinin imara açıldığını, parsellenerek satıldığını biliyoruz ve burası ciddi bir yerleşim alanına dönüşüyor. Dönüştüğü vakit de özellikle mezar yağmacıları dediğimiz insanlar, define avcıları, 'burada bir şey bulacağım' umuduyla gelmişler ve mezarlıkları tahrip etmişler. Kimisi de buradaki taşları götürüp, evinin banyo fayansı, mutfak tezgahı tarzı amaçlarla kullanmış. Ya da merdiven basamağı yapmış. Buranın ciddi anlamda yağmalandığını biliyoruz eski gazete kayıtlarından" dedi.

(DHA)Bu içerik Cansu Akalp tarafından yayına alınmıştır