Bilim insanları 24 milyon yıllık gergedan fosilinden protein çıkardı

Danimarka Kopenhag Üniversitesi'ne bağlı Globe Enstitüsü'nden Dr. Ryan Sinclair Paterson’un öncülüğünde yürütülen çalışmada, diş minesi içinde hapsolmuş ve korunmuş protein dizileri incelendi.

Bu proteinler, şimdiye kadar tespit edilmiş en eski detaylı protein dizisi olma özelliği taşıyor ve bilinen en eski DNA'dan 10 kat daha eski.

“Diş minesi bir kasa gibi”

Paterson, “Mine dokusu o kadar sert ki zaman içinde proteinleri koruyor. Biz de bu kasayı açtık,” ifadelerini kullandı. Araştırmanın sonuçları Nature dergisinde 9 Temmuz’da yayımlandı.

Bilim dünyasında “paleoproteomik” olarak bilinen bu alan, DNA’dan çok daha dayanıklı olan proteinleri inceleyerek evrimsel geçmişi, beslenme alışkanlıklarını ve bazen cinsiyeti bile anlamayı mümkün kılıyor.

Sıradaki hedef: Dinozorlar

Araştırmaya katkı sunan bir diğer bilim insanı, Prof. Enrico Cappellini, “Bu sadece bir şans eseri değil, benzer örnekleri başka fosillerde de bulabiliriz. Belki bir gün dinozorlara da ulaşabiliriz,” dedi.

Gergedan dişindeki yedi farklı proteinin dizilimi çözümlendi. Elde edilen bilgiler, bu antik türün 41 ila 25 milyon yıl önce günümüz gergedanlarının atalarından ayrıldığını gösterdi. Paterson, “Buzul çağındaki yünlü gergedanlar ya da dev boynuzlu Sibirya tek boynuzlusu gibi sıra dışı türlerle kıyaslayarak, bu gizemli gergedanı evrim ağacındaki yerine yerleştirdik,” dedi.

Tropik sıcakta bile protein korunabiliyor

Aynı gün yayımlanan ayrı bir Nature çalışmasında ise Kenya'nın Turkana Havzası'nda bulunan ve 1,5 ila 18 milyon yıl öncesine ait 10 memeli fosili incelendi. Smithsonian Enstitüsü ve Harvard Üniversitesi araştırmacıları, bu sıcak ve nemli ortamda bile beş fosilden protein elde etmeyi başardı.

Smithsonian’dan Dr. Timothy Cleland, “18 milyon yıl öncesine ulaşabildik. Daha da geriye gitmek mümkün olabilir,” yorumunu yaptı.

Eleştiriler de var

Belçika’daki Gent Üniversitesi’nden Dr. Maarten Dhaenens, Kanada çalışmasını “son derece sağlam ve etkileyici” olarak nitelese de Kenya araştırmasının yöntemlerinin daha karmaşık olduğunu ve dikkatli bir doğrulama gerektirdiğini savundu.

ABD Chicago’daki Field Doğa Tarihi Müzesi'nden Dr. Evan Saitta da tropikal bölgelerde proteinlerin korunmuş olmasının “şoke edici” olduğunu, ancak bu bulguların başka örneklerle tekrarlanması gerektiğini söyledi.

Dinozor proteinleri mümkün mü?

Daha önceki çalışmalarda, 66 milyon yıl önce yaşamış bir dinozora ait yumurta kabuğunda amino asitler bulunmuştu. Ancak tam anlamıyla bir protein dizisi elde edilememişti. Cambridge Üniversitesi'nden Prof. Matthew Collins, “Yalnızca birkaç amino asit tespit edebildik. Bir kitapta beş harfi bulmak gibi” dedi.

Collins ve Saitta, dinozor fosillerinde protein arayışından büyük ölçüde vazgeçmiş durumda. Bunun nedeni, dinozor fosillerinin çok daha sıcak dönemlere ait olması ve derin katmanlarda, yüksek ısıya maruz kalmaları. Ayrıca dinozor dişlerinin mine kalınlıklarının yetersiz olabileceği belirtiliyor.

Yine de Prof. Cappellini ve Dr. Paterson, önümüzdeki 10 yıl içinde bazı dinozor fosillerinde protein bulunabileceğini ve bunun memelilerin dünya üzerindeki hakimiyetine nasıl ulaştığını anlamak gibi daha büyük sorulara da ışık tutabileceğini belirtiyor.

Paterson, “Belki bazı fosil alanlarında, milyonlarca yıl öncesine ait dinozor proteinlerini koruyabilmiş örnekler vardır. Denemeye değer” dedi.