Çocuk kitapları neden bu kadar önemlidir?

“Çocuk gün içinde ekrana daha çok vakit ayırırsa basılı kitapları okumaya zaman kalmaz, dijital kitaba fazla zaman ayırmak da çocuklarda derin okumayı zorlaştırır. Uzun süreli ekran kullanımı göz yorgunluğu yapar, uyku kalitesini olumsuz etkiler.”

Eğitimci-yazar Rüya Gündüzhev ile çocuk kitaplarını konuştuk.

YAZMA SERÜVENİNİZ NASIL BAŞLADI, İLHAM KAYNAĞINIZ NEYDİ?

Bu serüven henüz çok küçükken başladı diye düşünüyorum. Ben Kafkaslardan göçüp gelen bir ailede büyüdüm. Onların anlatacak çok fazla anısı, geldikleri yerlere ait destanlar, hikayeler vardı ben de iyi bir dinleyiciydim. Küçükken dinlediklerimi aklımda canlandırır çevremden yeni kahramanlar farklı olaylar ekler, yeniden kurgulardım. Ortaokuldayken üç dört sayfalık hikâye yazdığım olurdu. Lisede defterlerimin arkası denemelerle doluydu. Öğretmenlerimin yarışmalara gönderdiği eserlerimden ufak tefek ödüller aldığım olmuştu. Bu da yazmak için iyi bir motivasyon oluyordu. Konuşmaktan çok yazarak duygularımı ifade etmeyi severdim.

Yazmayı seviyordum fakat yazar olmak gibi bir hayalim yoktu. Kızlarım olduktan sonra onlara bir davranışı kazandırmak istiyorsam hikâye yazarak anlatmaya başladım. Gördüm ki hikâye kahramanları doğru davranışı kazandırmakta öğüt vermekten, parmak sallamaktan daha faydalı. Okuyan arkadaşlarım da yazdıklarımı çok beğeniyorlardı. Onların da teşvik etmesiyle maceram başladı.

BİR ÇOCUK KİTABI YAZARKEN İLK OLARAK NEYE KARAR VERİRSİNİZ, KARAKTER Mİ KONU MU MESAJ MI?

Benim için bir çocuk kitabına başlarken ilk adım daima tema olur. Hikâyenin merkezinde hangi duygu, hangi değer ya da hangi düşünce olacak, önce buna karar veririm. Çünkü çocuklara öğüt vermekten öte, duyguyu hissettirmek isterim.

Temayı netleştirdikten sonra, bu temayı en iyi şekilde taşıyacak kahramanları hayal ederim. Karakterler, çocukların kendilerini görebileceği, aynı zamanda empati kurabilecekleri karakterler olmalı.

Karakterlerin yaşları, kişilikleri, hayalleri, korkuları şekillendikçe zaten olay örgüsü de yavaş yavaş kendiliğinden oluşuyor. Çünkü karakterin kim olduğu, başına neler geleceğini büyük ölçüde belirliyor. Yani benim yazma sürecim; önce ne anlatmak istediğimle, sonra da onu kimin anlattığıyla başlıyor. Bir de benim için mizah önemli. Mutlaka bir karakterimin mizahi yönü güçlü olsun hikâyeyi eğlenceli hale getirebilsin, böylece çocuk kitaptan keyif alsın ve okumanın eğlenceli bir aktivite olduğunu fark etsin isterim.

TEKNOLOJİNİN ÇOCUKLARIN KİTAP OKUMA ALIŞKANLIĞI ÜZERİNDE ETKİLERİ NE YÖNDE OLMAKTA?

Artık neredeyse her alanda, teknolojiyi kullanmadan bir gün bile geçirmek imkânsız. Teknoloji, sadece bizim değil, çocukların dünyasının da bir parçası hâline gelmiş durumda. Tabletler, akıllı telefonlar, bilgisayarlar ve televizyonlar… Evde, okulda ya da dışarıda, her yerde bir ekranla karşılaşıyoruz. Çocukların bu kadar çok ekrana maruz kalmaları elbette hepimiz için endişe verici fakat bu durumu tersine çevirmek de mümkün. Mesela, çocukların kitap okuma alışkanlığı edinmesi için teknolojiden faydalanılabilir. Ancak bunun için ebeveynlerin bilinçli bir çaba sarf etmeleri gerekiyor. Özellikle okumayı yeni öğrenen çocuklar için sesli kitaplar, kelime gelişimini destekler.

Renkli, animasyonlu, sesli kitap uygulamaları küçük yaş grubunun ilgisini çektiği için bu uygulamalar sayesinde kitap okuma oyun gibi algılanabilir. Dijital kütüphaneler sayesinde çocuklar, bilim kurgu, fantastik, öykü, biyografi, dünya klasikleri gibi farklı türlerde çok geniş bir yelpazeye kolaylıkla ulaşabilir. İlgi alanına göre merak ettiği konularda çocuk kendi seçimini yaparak okuma isteği kazanabilir. Ama tüm bunların yanı sıra dijital kitaplar dikkat dağınıklığına neden olabilir. Sürekli uyarılan beyin, uzun süre odaklanmakta zorlanabilir.

Çocuk gün içinde ekrana daha çok vakit ayırırsa basılı kitapları okumaya zaman kalmaz, dijital kitaba fazla zaman ayırmak da çocuklarda derin okumayı zorlaştırır. Uzun süreli ekran kullanımı göz yorgunluğu yapar, uyku kalitesini olumsuz etkiler. Bu da genel dikkat süresini ve öğrenmeyi dolaylı yoldan etkiler. Bu yüzden basılı kitap öncelikli olmalı, dijital kitaplar *destekleyici* olarak kullanılmalı. Kitap okuma alışkanlığı teknoloji öncelikli hale gelmemelidir.

SİZCE DİJİTAL KİTAPLAR MI YOKSA BASILI KİTAPLAR MI ÇOCUKLAR İÇİN FAYDALI?

Aslında ikisi de kendi içinde avantajlar sunar, ama bazı durumlarda biri diğerine göre daha faydalı olabilir. Altını çizerek söylemek istiyorum, her zaman basılı kitaplar öncelikli olmalı. Dijital kitaplar, basılı kitapları desteklemeli. Mesela, benim Üçgen Yayınları’ndaki kitaplarım aynı zamanda dijital platforma da aktarılıyor. Çocukların kitaplarla etkileşimini en üst düzeye çıkarabilmek için okuduğu kitabı destekleyen eğlenceli çalışmalar, etkinlikler yapılıyor.

Bunları sunarken elbette öncelik basılı kitaplar. Çünkü basılı kitaplar dokunsal deneyim sunar. Sayfa çevirme, resimlere dokunma gibi eylemler, özellikle küçük yaşta algıyı destekler, kitabın ilk sayfasında ayrılan bölüme adını yazması, okuduktan sonra kendi kitaplığına koyması bile çocuğun kitapla bağ kurmasını sağlar.

Bazı araştırmalar, çocukların basılı kitap okurken kitabın içeriğini daha iyi anladıklarını ve daha iyi odaklandıklarını gösteriyor. Ayrıca kitap okuma sırasında ebeveyn ve çocuk, fiziksel yakınlık ve duygusal bağ kuruyor. Dijital kitaplar ekrandan okunduğu için göz kuruluğu, yorgunluk ve uykusuzluğa neden olabilir. Basılı kitapta bu söz konusu değil. Bir de Uygulamada bulunan reklamlar ya da diğer bildirimler çocuğun dikkatinin kolayca dağılmasına neden olabilir.

Tabii tüm bunların yanı sıra basılı kitaplara nazaran yüzlerce dijital kitabı tek cihazda yanımızda her yere taşıyabiliriz. Böyle bir avantajı var. Özellikle erken yaş grupları için sesli kitaplar; sesli kelime telaffuzları ya da etkileşimli öğeler, öğrenmeyi sağlar. Harf büyütme, renk ayarı, okuma hızı gibi özelleştirmeler yapılabildiğinden okuma zorluğu yaşan çocuklar için destekleyici olabilir.

YAKINDA YAYIMLANACAK YENİ PROJELERİNİZ VAR MI?

Evet çok yakında “Benimle Oynar mısın? “ serisi ile buluşacak çocuklar. Bilgisayar oyunlarını çok seven oynarken dış dünya ile bağını koparan bir kahramanımız var hikâyede. Yine oyuna daldığı bir gün annesinin teklifini dinlemeden kabul etmesi ve böylece kendini Kars’ın bir köyünde bulmasıyla başlayan bir macera. Ön yargıyla gittiği köyde hem eğlenceli çocuk oyunları ile tanışacak hem de farklı karakterdeki çocuklar tanıyacak ayrıca kendini keşfedecek. Bu kitapta, oyun bağımlılığına dikkat çekerken aynı zamanda geleneksel oyunların gücünü de yeniden hatırlatmak istedim.

Sevgili hocam değerli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin...