Eğitim Ekonomisi bilim dalı neden bu kadar önemlidir?

“Ülkelerin kaynaklarının kıt olması, eğitim alanına ayrılacak kaynakların da azalmasına gerekçe oluşturmakta, eğitime ayrılan kaynakların yerinde, savurganlık edilmeden kullanılmasını, eğitimin amaç ve hedeflerinin gerçekleştirilmesinden vazgeçilmeden eğitim hizmetinin sürdürülmesini gerektirir.”

Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kasım Karakütük

Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kasım Karakütük ile eğitim ekonomisini konuştuk.

“Ekonomi ile yönetim arasında nasıl bir ilişki vardır?” sorusunu sorarak başlayabilir miyiz?

Ülke yönetiminde ekonomi yönetimi çok önemli bir etkendir. Çünkü ekonomik göstergeleri olumsuz olan ülkeler kalkınamamakta, işsizlik artmakta dolayısıyla o ülkelerdeki yurttaşların gönenç düzeyleri düşük kalmakta, yeteri kadar eğitim alamamaktadırlar. Ülke yönetiminde ekonominin önemi, eğitim yönetiminde de ekonominin önemini göstermektedir.

Ekonomi ile yönetim arasında çok yakın bir ilişki vardır. Öncelikle bir ülkenin uyguladığı ekonomik sistem (kapitalist, sosyalist, karma), o ülkenin yönetim biçimini; yönetim biçimi, eğitim yönetimini; sonuç olarak eğitim sistemini ve uygulamalarını belirler. Genelde eğitim sisteminin yetiştireceği insan tipi de, o ülkenin ekonomik sistemine uygun olmak durumundadır. 1973’lerdeki petrol krizi ve 1991 yılında Varşova Paktının dağılması ile birlikte dünyada kapitalist ekonomi daha geniş bir alana yayılmıştır Böylece neoliberal kapitalist politikaların ülke yönetimlerinde ve 1980’li yıllardan sonra Türkiye’de de etkili olduğu ve eğitim yönetimi ile eğitim uygulamalarını derinden etkilediği gözlenmektedir.

Ayrıca eğitim sistemimizde (ekonomi, maliye, iktisat alanlarında) öğretimi yapılan ekonomi biliminin ve alanyazının içerik ve niteliğinin kapitalist ekonomi bilimi ve uygulaması olduğu belirtilmelidir.

Dolayısıyla “Eğitim Ekonomisi”nin konu ve içeriği de büyük ölçüde kapitalist ekonominin kuram, ilke, konu ve kavramlarını kapsamaktadır.

Peki ekonomi ve eğitim arasındaki ilişkiyi nasıl açıklarsınız?

Eğitimbilim ekonomi, yönetim, toplumbilim, felsefe, psikoloji, hukuk gibi bilim dallarının bilgi birikiminden yararlanmakta ve bu bilim alanlarını da etkilemektedir.

Ekonomi biliminin gelişme sürecinde ekonomistler eğitime de ilgi duymuşlar, eğitimin ülke kalkınmasındaki önemine dikkat çekmişlerdir. İkinci Dünya Savaşından sonra bilimleşen Eğitim Ekonomisi alanında yapılan araştırmalarla da eğitimin ülke kalkınması, gelişmesi ve yönetimi açısından önemi ortaya konulmaya başlamıştır.

Ekonomi ile eğitim; eğitim ile kalkınma arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Bir ülkenin kalkınmış olabilmesi için yurttaşlarının eğitim düzeylerinin yüksek olması gerekir. Diğer yandan kalkınmış bir ülkede eğitim düzeyi de yüksektir.

Ekonomik olaylar arasında neden-sonuç ilişkilerini bilimsel kurallara bağlamaya çalışan ekonomi; kıt kaynakların insanların sonsuz gereksinimlerini karşılayamaması nedeniyle ortaya çıkan, kaynakların kullanılması ve artırılması ile ilgili sorunları inceleyen bir bilimdir. Kaynakların, gereksinimleri karşılayabilmesinin yolu, üretim yapılmasıdır. Böylece ekonomi bilimi, üretim miktarının artırılması konusunda uğraş verir.

Eğitim de bir üretim sürecidir. Eğitimin amacı ise, bireylerin tutum ve davranışlarında değişiklik yapmaktır. Bireyde oluşturulacak istendik davranışların toplumun, ekonominin ve bireyin beklentilerine uygun olması gerekir. Diğer yandan eğitimin toplumsal, siyasal ve ekonomik olmak üzere üç önemli görevi-işlevi vardır. Bu işlevlerden ekonomik görevinin önemine dikkat çekilmelidir.

Sınırları çevresindeki ekonomi, yönetim, hukuk, sağlık, askeri vb sistemlerin sınırlarıyla belirlenen ve bu sistemlerle etkileşim içinde olan eğitim sistemi, ekonomik sistemle de yakın ilişki içindedir. Bu ilişki, iki önemli noktada yoğunlaşmaktadır. Birincisi, eğitim sisteminin ekonominin ilke ve kurallarına göre işlemesi beklenir. İkincisi de eğitimin ekonominin gereksinim duyduğu nitelikteki ve nicelikteki insangücünü yetiştirmesi gerekir. Bu da tüm yurttaşlara tutumluluk, iyi üretici ve iyi tüketici olabilme özelliklerinin kazandırılması; bireylere bir mesleğin tutum ve davranışlarının kazandırılması olmak üzere iki amaca yöneliktir.

A. Marshall, eğitime yapılan yatırımları ulusal yatırım, en değerli sermayeyi insana yatırılmış sermaye olarak nitelemiştir. Diğer üretim etmenlerini hem üreten hem kullanan emek olduğuna göre, emeğin nitelik kazanması ekonomi açısından önemli bir konu olmaktadır.

Bu bağlamda ekonomi bilimi ile eğitim ekonomisinin ortak kavram ve konuları nelerdir?

Ekonomi biliminin ele aldığı bazı konu ve kavramlar şunlardır: Üretim, mal, hizmet, üretim etmenleri (faktörleri), tüketim, yatırım, gereksinim, yarar, mal, hizmet, kâr, fiyat, değer, sabit (reel) fiyatlar, piyasa, maliyet, verimlilik, nitelik (kalite), gelir, finansman, istem (talep) ve sunum (arz), ekonomik sistemler, para, paranın değeri-ekonomik dengesizlikler (enflasyon, stagnasyon, deflasyon, devalüasyon, revalüasyon) istihdam (işlendirme), işsizlik, kalkınma, büyüme, kaynak kullanımı. Ekonomi biliminin bu konu ve kavramlarının eğitimbilim alanına uygulanması ve eğitimbilim alanının ekonomi bilimi kavram, ilke ve yöntemleriyle açıklanmaya çalışılması, ekonominin ilke ve kurallarına göre işlemesi ve eğitimin ekonominin gereksinim duyduğu nitelikteki ve nicelikteki insangücünü yetiştirmesi beklentisi eğitimin ekonomik temellerini ve “Eğitim Ekonomisi” bilim dalının doğmasına yol açmıştır.

Araştırmaların kalkınmada eğitim konusunda ortaya koyduğu başlıca sonuçlar nelerdir?

Kalkınma ve eğitim arasındaki ilişkiyi konu edinen araştırmalarda; eğitimin bireye kazandırdığı bilgi, beceri ve tutumun; hem bireyin hem ülkenin gelirini artırdığı ortaya konulmuştur. Kalkınmada, istihdam artışından sonra eğitim düzeyinin yükselmesi; daha sonra sermaye girdilerinin artışı, bilginin ilerlemesi (teknoloji) ve pazar genişlemesinin yarattığı ölçek etkisinin geldiği kestirilmiştir. Eğitimle bireye kazandırılan davranışlar, ekonomide verimliliği yükseltmektedir.

Ülkelerin kaynaklarının kıt olması, eğitim alanına ayrılacak kaynakların da azalmasına gerekçe oluşturmakta, eğitime ayrılan kaynakların yerinde, savurganlık edilmeden kullanılmasını, eğitimin amaç ve hedeflerinin gerçekleştirilmesinden vazgeçilmeden eğitim hizmetinin sürdürülmesini gerektirir.

Eğitim Ekonomisi bilim dalı nasıl doğmuştur?

Eğitimin ekonomik kalkınmaya etkisi, ekonomistlerin eğitime ilgi duymalarına yol açmıştır. Bu ilgi XVI. Yüzyılda merkantilizmle başlamış, klasik iktisatçılarla; A. Smith, T. R. Malthus, D. Ricardo ile sürmüştür. Ekonomistler, üretim etmenlerinden (faktörlerinden) hangisinin üretimde daha önemli olduğunu tartışmışlardır. Bazı ekonomistler üretim etmenlerinden emeği ön plana çıkarırken, bazıları sermayenin üretim için gerekli öncelikli öğe olduğunu, bazıları da girişimci, toprak ya da teknolojinin önemli olduğunu belirtmişlerdir. Üretim etmenlerinden birkaçını birlikte önemli görenler de olmuştur. Bir kısım ekonomistler de üretim etmenlerinin emek ve sermayenin türevleri olduğunu, özde bu iki üretim etmeninin önemli olduğunu ve sermayenin de emekçe üretildiğini dolayısıyla en önemli üretim etmeninin emek yani insan olduğunu belirtmişlerdir.

Ekonomi biliminin gelişmesi, İkinci Dünya Savaşından sonra gelişmiş-gelişmekte olan birçok ülkede planlı kalkınma politikasının yaygınlaşmasına yol açmıştır. Ayrıca ekonomik bir bakış açısıyla eğitime yaklaşılması, ekonomi ile eğitim arasındaki ilişkinin çeşitli araştırmalarla ortaya konulması özellikle 1960 yılından sonra Eğitim Ekonomisi bilim dalının gelişmesine yol açmıştır.

Ekonominin eğitimbilime uygulanması ile doğmuş olan eğitim ekonomisi, ekonomi ile eğitim bilimlerinin kesişim noktasında yer alan, göreli olarak genç ama giderek önem kazanan bir bilim dalıdır.

Eğitim Ekonomisi bilim dalının ekonominin temel ilke ve kavramlarının eğitimde uygulanması, gerektiğinde ekonominin temel kavramlarının eğitim açısından yeniden tanımlanması işlevleri vardır.

Eğitim Ekonomisi bilim dalının incelediği başlıca konular hangileridir?

Eğitim ekonomisi, başlıca şu sorulara yanıt bulmaya çalışır.

Eğitimle ekonomi arasında nasıl bir ilişki vardır?Eğitimle neler üretilmektedir?Eğitimin kalkınmaya etkisi nedir?Eğitimin ekonomik işlevleri nelerdir?Eğitim nasıl bir mal-hizmettir (yatırım malı-tüketim malı), özellikleri ve yararları nelerdir?Eğitimin temel girdileri nelerdir?Eğitimde kaynak kullanımıyla ilgili başlıca sorunlar nelerdir, eğitime ayrılan kaynaklar en verimli şekilde nasıl kullanılabilir?Eğitim istemini (talebini) etkileyen etmenler nelerdir, eğitim sunumunun (arzının) hazırlanmasını etkileyen etmenler nelerdir?Eğitimin ekonomik değeri, topluma ve bireye maliyeti nedir, getirileri nelerdir?Maliyet-yarar çözümlemesi, maliyet-etkililik çözümlemesi nedir, nasıl yapılabilir?Eğitimin verimliliği, etkililiği nedir, nasıl artırılır?Eğitimin finansmanı kimlerce (kamu-özel) karşılanmalıdır?Eğitimin işgücü piyasası ile ilişkisi nedir? Ekonominin gereksinim duyduğu insangücünün yetiştirilmesi ve istihdamı ile işsizliğin önlenmesinde eğitimin önemi nedir?Eğitim politikaları ekonomik eşitsizlikleri azaltabilir mi?Teknolojik gelişme eğitim gereksinimlerini nasıl değiştirir?Bir ülke, eğitime harcama yapmadan, yalnız ekonomiye (ekonomik örgütlere) yatırım yaparak kalkınabilir mi?Eğitimin finansmanını kim/kimler karşılar, kimler karşılamalıdır?Başlıca eğitim ekonomisi kuramlarının alana katkısı nasıl değerlendirilebilir?

Hocam son olarak neler söylemek istersiniz?

Eğitim ekonomisi, eğitim süreçlerini, yatırımlarını, çıktılarını ve sonuçlarını ekonomik bakış açısıyla inceleyen bilim dalıdır.

Eğitimi ekonomik bir yatırım (human capital investment) olarak ele alır.Eğitim etkinliklerinin maliyeti, verimliliği, etkililiği, getirisi gibi konuları inceler.Eğitim ile ekonomik büyüme, kalkınma, gelir dağılımı, işgücü piyasası arasındaki ilişkileri araştırır.

Sevgili hocam değerli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin...