Filistin direnişi ve direnişin edebiyatı Yeni Şafak Pazar Eki Haberleri

Filistinli yazarlar kendi fildişi kulelerinde yaşamamış, halkının içerisinde, bazen sokakta İsrail askerlerine taş atmış, bazen mülteci kamplarında bir battaniye altında ısınma mücadelesi vermişler. Bu mücadelede direnişi besleyen edebi metinleri Filistin direnişlerinde, bir elinde sapan bulundururken yazmışlar.

Gıyasettin Dağ

Kendimizi bildiğimizden bu yana bir Filistin direnişi hep gündemimizde yer aldı. Filistin halkının özgürlüğü için mücadele eden devlet adamlarını, halk hareketlerinin ve intifadaların liderlerini biliyor ve tanıyorduk. İşin doğrusu yüz yılı aşkın bir süredir devam eden bir işgale karşı yapılan halk hareketinde edebiyatçılar, şairler, Filistin halkının sesine ses olan yazarlar, hikâyeciler yok muydu? Yâda biz bunları yeteri kadar tanıyor muyduk?

Peren Birsaygılı Mut tarafından kaleme alınan ve Farabi Kitap’tan çıkan ‘Zeytin Ağaçlarının Altında’ üst başlığını taşıyan, alt başlığı ‘Filistin Direniş Edebiyatından Portreler’ kitabını okuyana kadar ben de bu masum halkın direnişini daha çok askeri boyutlarıyla, yani intifada tarafıyla bilmekteydim. Mut’un kitabını okuyunca şunu gördüm, Filistin’in bereketli toprakları sadece zeytin ve portakal yetiştirmemiş, zeytin ağacı gibi bin yıl yaşayacak ve kök salacak edebiyatçılar ve şairler de yetiştirmiş. O yazarlar ki kendi fildişi kulelerinde yaşamamış, halkının içerisinde, bazen sokakta İsrail askerlerine taş atmış, bazen mülteci kamplarında bir battaniye altında ısınma mücadelesi vermişler. Bu mücadelede direnişi besleyen edebi metinleri Filistin direnişlerinde, bir elinde sapan bulundururken yazmışlar. Çoğu zaman da İsrail için o sapan taşından daha etkili şiirleri, hikâyeleri nedeniyle bedel ödemişler. Ömürleri sürgünlerde, tek kişilik hücrelerde ve hapislerde vatan hasreti ile geçmiştir. Vatan özlemini dindiremeyen ve geri dönenler ise yazdıklarının bedelini canlarıyla ödemişlerdir.

DİRENİŞ KADAR EDEBİYATI DA ÖNEMLİ

Yazar Mut girizgâhta Filistin direnişi kadar edebiyatının da önemli olduğunu ancak bu durumun ülkemizde yeteri kadar bilinmediğini şu cümleler ile anlatmaktadır, “Filistin edebiyatı, Filistin davası konusundaki hassasiyetler ölçüsünde tanınmıyor. Bu kadar yakın olduğumuz bir ülke olmasına rağmen ülkemizde Filistin’in kültür ve edebiyatında dair olan çalışmalar sınırlı sayıda idi. İnsanımız da Filistin kültür ve edebiyatından çok Filistin’in salt ideolojik, politik yanı ile ilgileniyordu”.

Yazar kitabında Filistin direniş edebiyatının öncü isimleri dediği; Gassan Kenefani, Mahmut Derviş, Semih el Kasım, Naci el Ali ve Fedva Tukan’ı bizlere tanıtmaktadır. Yazar, çalışmasını gerçekleştirmek için başta Filistin olmak üzere çok sayıda ülkeye giderek, öncü isimlerle ilgili araştırmalar, röportajlar yapmış ve ailelerle, evlatlarla buluşarak ellerindeki resimleri ve belgeleri toplamış. Yazma amacı sanırım şu satırlarda saklı, “Mücadeleleri derinden etkiledi beni ve zaman geçtikçe kendimi borçlu hissetim onlara karşı”.

Yazarın tanıttığı isimlerin ortak özelliği 1948’te Filistinlilerin ‘Nekbe’ yani büyük felaket olarak tanımladıkları İsrail devletinin kuruluşu ile hayatlarının bir daha geri dönülmez şekilde mahvolması, bu felaketin şiirlerini, hikâyelerini besleyen ana unsur olmasıdır.

İŞGAL YAŞANMIŞLIKLARI YOK EDİYOR

İşgalin Filistinliler açısından sadece vatanlarını kaybetmek anlamına gelmediğini, işgalle tüm yaşanmışlıkların, hatıraların yok edildiğini, bir halkın dinini, dilini, kültürünü silinmek istediğini belirten yazar, Filistinli edebiyatçıların yok olan şehirlerin, yaşanmışlıkların ve hatıraların dimağlarda yaşatılması adına önemli bir görev üstlendiğini vurgulamaktadır. İşgal sırasında evlerini, yurtlarını terk eden insanların uzun yıllar evlerinin anahtarlarını yanlarında, boyunlarında taşıdıklarını, bu durumun geri dönüş için güçlü bir inanç olduğu kadar yazarlar için de önemli bir metafor oluşturduğuna değinmektedir.

Yazar kitabında ilk olarak direniş edebiyatının öncüsü dediği Gassan Kenefani’yi tanıtıyor. Kenefani’yi okurken bir bölüm beni ciddi ciddi etkiledi. Kenefani Şam’da mülteci kampında yaşadığı yıllarda aynı zamanda mülteci çocuklara öğretmenlik yapmaktadır. Bir gün derste çocuklardan önce elma resmi çizmelerini ardından da elma üzerine bir hikâye yazmalarını istemiştir. Ancak hiçbir çocuk elma resmi çizememektedir. Bunun nedenini sorunca çocukların cevabı şu şekildedir, “Elma ne demek, biz elmanın ne demek olduğunu bilmiyoruz ki. Filistin’de varmış ama biz hatırlamıyoruz…”

Ömrü sürgünlerde geçen Mahmut Derviş kalemini o kadar etkili kullanmıştır ki ilk intifada sırasında yazdığı şiiri ‘Ey Eğreti Şiirler Arasında Yürüyenler’ Filistin direnişinin sembolü olmuştur. İsrail Başbakanı mecliste Derviş’in şiirini göstererek şiirin ne kadar tehlikeli olduğundan bahsetmiştir. ‘Şiirlerimi her yazdığımda kuşatmanın uzaklaştığı hissene kapılıyorum’ diyen Derviş, ‘Bir Filistin vardı, Bir Filistin yine var’ demektedir bir başka mısraında.

Semih el Kasım da direniş edebiyatının güçlü kalemlerinden biri olarak ön plana çıkanlardan biridir. Yazar, Semih el Kasım’ın yazdıklarını ve şiirini ‘İsrail’e atılmış bir kurşun’ olarak tanımlamaktadır. ‘Hanzala’ adlı direnişi sembolize eden çizimi ile haklı bir üne sahip olan Naci el Ali Filistin edebiyatının bir diğer önemli simasıdır. ‘Hanzala’ intifada hareketlerinin sembolü olurken, çizerine haklı bir ün sağlayan tiplemesindeki bu çocuk Filistin özgür olunca bize dönecektir!

Yazarın bize tanıttığı son ve güçlü isim ise bir kadın şair, Fedva Tukan’dır. ‘Bir şairin en önemli vazifesi halkını bilinçlendirmektir’ diyen Tukan, ‘Seyahat yasağı sebebiyle birçok yerini göremedim’ dediği vatanını söz oklarıyla savunmuş, yazdığı şiirler İsrailli yetkililerce ‘On suikasttan daha yıkıcı olarak’ tanımlanmıştır.

Yazar Mut çalışmasında bu önemli direnişçi ve yazarların hayatlarını genişçe ele alırken bol bol da fotoğraf kullanarak onları bütün yönleri ile tanıtmaktadır. Kitapta benim en çok hoşuma giden ise şairlerin şiirlerine güzel örnekler verilmesi oldu. Böylece okuyucu sadece şairleri tanımakla kalmayacak, edebi ürünlerini de keşfetmiş olacaktır. Son sözümüz yine yazardan, “Bu kitabı yazarken tek bir amacım vardı, haklı bir davanın soylu savunucuları olan ve isimlerini insanlığın vicdanına altın harflerle yazdırmış olan Filistinli sanatçıları kendi ülkemde biraz olsun anlatabilmek”.