Google davasında yeni perde: Putlar kırılırken Düşünce Günlüğü Haberleri

Google bu defa herhangi bir ülkede başı bir rekabet soruşturmasıyla belaya girince yaptığı gibi o ülkeden çekilmek suretiyle paçayı kurtaramayacak. Çünkü bu sefer tüm dünyadaki faaliyetlerini etkileyecek bir dava ile karşı karşıya.

Av. Mert Karamustafaoğlu - Rekabet Kurumu Eski Başuzmanı

Asaf Halet Çelebi’nin ünlü mısralarında şöyle der “İbrahim” şiirinde; “İbrahim içimdeki putları devir elindeki baltayla / kırılan putların yerine yenilerini koyan kim”..

Son yıllarda hepimiz hayatlarımızı ciddi şekilde değiştiren yeni alışkanlıklar edindik. Bir yere giderken navigasyon kullanıyoruz ve Google Map’i açıyoruz. Arama yaparken yine Google üzerinden arama yapıyoruz. Yani bazı ürünler ve şirketlere resmen bağımlı yaşıyoruz. Ancak dünyanın hemen hemen her yerinde bu şirketler gitgide daha çok eleştiriliyor. Bunların elde ettikleri veriler, sahip oldukları inanılmaz finansal kaynaklar artık ülkeler için dahi tehdit oluşturabiliyor. Oysa bu büyük şirketler bir zamanlar teknolojik gelişimin, ilerlemenin sembolleriydi. Ancak bugün daha çok tekelci ve sömürücü yanlarıyla kamuoyunda tartışılıyorlar. Bu tartışma hepimiz için öyle önemli ki, bu şirketler ve ürünleri olmasa ne yapardık kimse hayal bile edemiyor. Kısacası kendi yarattığımız bu putlara fazlasıyla bağlandık.

FIRTINA YAKLAŞIYOR

Ancak değişim rüzgarları bu şirketler için de esmeye başladı, hem de bir fırtına olarak. Bir süredir bu şirketler sahip oldukları kontrolsüz pazar gücü nedeniyle eleştiriliyorlar. Faaliyet gösterdikleri pazarları domine eden, yeni teknolojilerin ve rakip şirketlerin gelişmesini engelleyen eski dönemin kötü alışkanlıkları olarak görülüyorlar. Fakat öyle vazgeçilmez hizmetler sunuyorlar ki, insanların çoğu bu şirketlerin olmadığı günleri hatırlayamıyor bile. Adeta bir “putlaştırma” yapılıyor. Tıpkı bir put gibi bu şirketlere anlamlar ve değerler yüklüyoruz. Örneğin aradığımız her şeyi Google’a soruyoruz. Bizi bizden daha iyi tanıyan Google’ın bize aramalarımızla ilgili önerilerde bulunmasını “sihirli” bir özellik sanıyoruz. Oysa bu şirketlerin sahip oldukları gücün kaynağı milyarlarca insanın verilerinden geliyor. Bizim verilerimizi bize sağladıkları çevrimiçi arama hizmetleri, internet tarayıcı gibi vazgeçilmez ürünler için kullanıyorlar.

Bugün çanlar artık Google için de çalıyor. Hem de bangır bangır. Her putu kıran bir İbrahim olduğu gibi bugünlerde Google’ın başı rekabet hukuku ile dertte. ABD’de Google aleyhine yürütülen tekelcilik davasında konu artık iyice ciddileşmiş gibi görülüyor. Zira Amerikan yönetimi Google’ın çevrimiçi arama pazarındaki hakim konumunu ortadan kaldırmak için bölünmesini istiyor. Bu durumda Google sahip olduğu Chrome adlı internet tarayıcısını elden çıkartmak zorunda kalabilir.

GEÇMİŞİN GÖLGESİ

Aslında 1980’lerde ABD’de rekabet hukuku endişeleri nedeniyle o zamanın telekomünikasyon devi olan AT&T Mahkeme kararıyla yedi bölgesel şirkete bölünmüştü. Bu karar adeta bir devrim niteliğindeydi. Benzer şekilde hayatımıza bilgisayarların tam gaz girdiği dönemde, 2001 yılında Microsoft’un başı internet tarayıcısı ile dertteydi. Microsoft’un işletim sistemine internet tarayıcısı Internet Explorer’ı entegre ederek, kişisel bilgisayarlar üzerindeki tekel gücünü kötüye kullandığı iddia ediliyordu. Microsoft, Windows işletim sistemi ile internet tarayıcısını bağlama yoluyla birlikte pazara sunuyordu. Bunun sonucunda kullanıcılar rakip internet tarayıcıları zaman aldığı ve ek bir maliyet gerektirdiği için indirmeye gerek bile görmüyordu. Windows öyle vazgeçilmez bir işletim sistemiydi ki, Netscape ve Opera gibi tarayıcıların pazardaki faaliyetlerini ciddi şekilde zorlaştırıyordu.

Microsoft, bütün bu iddialara karşı savunma yerine adeta saldırı gibi bir cevap verdi. Microsoft, Windows ve Internet Explorer’in birleştirilmesinin yenilik ve rekabetin sonucu olduğunu, ikisinin artık aynı ürün olduğunu ve ayrılmaz bir şekilde birbirine bağlı olduğunu ve tüketicilerin Internet Explorer’in faydalarını ücretsiz olarak aldığını savundu. Her ne kadar ilk derece Mahkeme Microsoft’un bölünmesine karar verse de, temyiz sonucunda daha hafif bir karar ile Microsoft kurtuldu. Hükümetle anlaşan Microsoft’a, program arayüzünü belirli bir süre üçüncü taraflarla paylaşma yükümlülüğü getirilmesiyle dava kapandı.

ESKİ PUTUN YERİNE YENİ PUT

Zaman geçti, kırılan putların yerine yenisi dikildi. Bugün Google’a ait olan Chrome, internet tarayıcı pazarının yaklaşık yüzde 60’ını kontrol ediyor. Ancak yeni bir gücün de bu pazarlarda yükseldiği görülüyor. Artık moda olan yeni kavramlar kendi devlerini yaratıyor. Yapay zeka, hayatımıza ChatGPT gibi yeni bir kavramı soktu. ChatGPT’yi elinde bulunduran OpenAI yükselen ve günden güne güçlenen bir şirket. Google hakkında açılan anti tekel davasında Hükümet adına tanıklık yapan OpenAI temsilcisi Nick Turley, Google parçalanır ve Chrome adlı tarayıcı satılırsa birçok şirket gibi satın almaya hazır olduklarını açıkladı. Bir anlamda Chrome’un ayrı bir ürün olduğunu ve Google’ın kolaylıkla bölünebileceğini söylemiş oldu.

Hükümet halihazırda çevrimiçi arama pazarında hakim durumda olan Google’ın bölünmesini istiyor dolayısıyla Chrome’un satılması söz konusu olabilir. Ancak Google buna şiddetle karşı çıkıyor ve Chrome’un satılık olmadığını söylüyor. Tabii bu boşuna değil; Chrome tarayıcı pazarındaki en yüksek pazar payına - yaklaşık yüzde 60 ile- sahip. Bunu yüzde 21 ile Apple’a ait Safari takip ediyor. Yani Google en büyük rakibinden üç katı kadar daha büyük haliyle Google bu pazardaki gücünü bırakmak istemiyor.

Ancak Google’ın bir süredir rekabet hukuku konusunda şansı yaver gitmiyor. Geçtiğimiz yıl çevrimiçi arama pazarında hakim durumda bulunan şirket, ondan önceki dönemde de çevrimiçi reklamcılık pazarında hakim konumdaydı. Hakkında çıkan her iki karar da anılan şirket için işlerin iyiye gitmeyeceğinin işareti. Google, her iki karara karşı da temyiz yoluna başvuracağını ve bu sürecin Amerika’nın teknolojik liderliği yanında, ekonomiye ciddi zarar vereceğini söyledi. Bir anlamda rekabet hukuku ile sınanan daha önceki tüm teknoloji devleri gibi elindeki en etkili savunmayı kullandı, demagoji.

DÜŞMANIMIN DÜŞMANI DOSTUMDUR

Çevrimiçi arama pazarı aslında hızlı bir değişim içinde. Yapay zeka kullanımı ve özellikle OpenAI, pazarı hem büyütüyor hem de değiştiriyor. Yapay zeka uygulamaları, işlerini yaparken aramalarında kullanmak üzere yeni verilere ihtiyaç duyuyorlar. Google Davasında OpenAI, geçen yıl ChatGPT aramalarında Google altyapısını kullanmak için başvurduklarını ancak bunun reddedildiğini söyledi. Bir anlamda Google hızla büyüyen rakibine sahip olduğu kaynağa erişim şansı tanımamıştı. Ancak OpenAI için yardım hiç de beklemediği bir yerden geldi. Microsoft, çevrimiçi arama altyapısı olan Bing ve internet tarayıcısı Edge ile tereddüt etmeden OpenAI ile entegre oldu ve altyapısını ChatGPT’ye açtı. Bir anlamda düşmanımın düşmanı dostumdur durumu... Google da boş durmayarak kendi yapay zeka programı Gemini’yi çıkarttı. Bu ChatGPT’nin en büyük rakibi olarak gösteriliyor. OpenAI’in de yakın zamanda kendi sosyal medya uygulamasını çıkartmaya hazırlandığı konuşuluyor. İşler iyice karışacağa benziyor, Batı cephesi çok hareketli bugünlerde. Google davası sadece anılan şirket için değil diğer teknoloji devleri için de önemli. Apple, WhatsApp / Instagram ve Facebook gibi markaları elinde bulunduran Meta ve Amazon gibi şirketler de kendileri açısından davayı yakından takip ediyorlar.

TEKNOLOJİ DEVLERİ MIZIKÇILIK YAPIYOR

Hiç kuşkusuz bu dava önceki davalar gibi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de büyük etki doğuracak. Google dünya çapında bir şirket ama ABD dışında başta AB olmak üzere birçok ülkede, rekabet hukuku ile başı belada. Türkiye’de de Google konusunda Rekabet Kurumu oldukça fazla sayıda karar verdi. Yakın zamanda Google ile Rekabet Otoriteleri arasında bir ateşkes ihtimali gözükmüyor. Ama bu zamana kadar genelde evi konumunda olan ABD dışında sert yaptırımlarla karşılaşıyordu. Öyle ki yakın zamanda AB’de yürürlüğe giren Dijital Pazarlar Kanunu bir anlamda Google, Amazon, Apple ve Meta gibi global şirketlere karşı yapılan bir düzenlemeydi. Türkiye’de ise böyle bir genel düzenleme olmamasına rağmen özellikle Rekabet Kurumu’nun kararlarıyla sık sık Google’ın pazar gücünün altını çizdiği görülüyor. Rekabet Kurumu Türkiye’de bu zamana kadar Google ile en çok karşı karşıya gelen kurum oldu bu anlamda. Oysa Google gibi şirketlerin sahip oldukları bu güç artık ülkeler için baş edilmesi her geçen gün zorlaşan bir durum. Böyle bir pazar gücüne sahip Google gibi teknolojik devler adeta bir ahtapot gibi yeni alanlara ve yeni pazarlara kolaylıkla girebiliyorlar. Bu pazarlardaki rekabetçi yapı çoğu zaman geri dönülemez şekilde değişiyor ve rakip teknolojiler yok oluyor. Ülke düzenlemeleri onları çok etkilemiyor, verilen idari para cezaları ise devede kulak kalıyor. Türkiye’de rekabet hukuku kuralları aslında ağır idari para cezaları öngörüyor. Şirketlere karardan önceki yılın cirosunun yaklaşık yüzde 10’u kadar Rekabet Kurumu idari para cezası verebiliyor. Ancak bu cezalar global şirketler söz konusu olduğunda devede kulak kalıyor. Bu şirketlerin dünya cirosu, Türkiye cirolarının kat ve kat üstünde. Öyle ki Türkiye’de Rekabet Kurumu tarafından alacağı idari para cezaları Google gibi şirketleri ciddi manada korkutmuyor. Ayrıca Rekabet Kurumu bazen sadece para cezası vermekle yetinmiyor. Yaptıkları bazı ticari uygulamaları yasaklıyor. Booking, Facebook/WhatsApp veri politikası gibi kararlarda Rekabet Kurumu bu dünya devlerini sadece cezalandırmadı aynı zamanda iş yapma şeklini de değiştirdi. Bu ne kadar etkili oldu derseniz orası biraz tartışmalı. Zira bazı şirketler iş yapış şekilleri değişince Rekabet Kurumu’nun kararını uygulamak yerine Türkiye’de o hizmeti vermeyi reddedebiliyorlar. Tıpkı oyunu kaybederken, topu alıp giden çocuklar gibi.

BURADAN GERİ DÖNÜŞ YOK

Ezcümle, ABD’deki bu dava bu durumu değiştirecek önemli bir süreç. Zira bu sefer Google her hangi bir ülkede başı bir rekabet soruşturmasıyla belaya girince yaptığı gibi o ülkeden çekilmek suretiyle paçayı kurtaramayacak. Çünkü bu sefer tüm dünyadaki faaliyetlerini etkileyecek bir dava ile karşı karşıya. Kaybederse geri dönüşü olmayan bir yola girecek. Kendi evinde görülen bu dava bunun için çok kritik. ABD rekabet hukuku tarihinde defalarca olduğu gibi bir put daha kırılacak. Nasılsa milyarlarca tüketici yerine yenisini dikecek. Belki de eski putun yerini yenisi, OpenAI alır. Sonuçta her put karşısında bir gün bir İbrahim bulur.

“Güneş buzdan evimi yıktı. Koca buzlar düştü. Putların boyunları kırıldı. İbrahim, güneşi evime sokan kim.”