Görünmeyen tehdit: Sigaranın çevresel bedeli

Her nefeste insan bedenini zehirleyen sigara, her izmaritiyle de doğayı sessizce boğuyor. Dünya genelinde her yıl doğaya bırakılan milyarlarca izmarit, masum bir çöp gibi görünse de aslında en tehlikeli plastik atıklardan biri. Filtrelerinde kullanılan kimyasallar toprağı ve su kaynaklarını kirleterek ekosisteme uzun yıllar sürecek zararlar veriyor. Çoğu kişi farkında olmasa da bu izmaritler, doğada onlarca yıl çözünmeden kalıyor ve geride sonuçları ağır bir kirlilik bırakıyor.

Üstelik sorun sadece izmaritlerle sınırlı değil... Sigara dumanının havaya yaydığı karbonmonoksit, metan ve azot oksit gibi gazlar kapalı ya da açık alan fark etmeksizin havayı kirleterek şehirlerin soluduğu temiz havayı azaltıyor. Özellikle kalabalık bölgelerde yoğun hissedilen bu kirlilik, tüm ekosistemin nefesini kesiyor. Kısacası sigara yalnızca bir sağlık sorunu olarak değil... Havadan suya, topraktan canlı yaşamına kadar pek çok boyutuyla, gezegenin geleceğini tehdit eden bir çevre krizi aynı zamanda… Bu görünmeyen tehlikeyi İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Sürdürülebilirlik Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Börte Köse Mutlu ile ele aldık.

Sigara izmaritlerinin en görünmeyen ve belki de en önemli boyutu ise mikroplastik etkisi. İzmaritlerin filtresinde selüloz asetat adı verilen plastik bazlı bir malzeme bulunuyor. Bu malzeme doğada yüzlerce yıl çözünmeden kalabiliyor.

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Sürdürülebilirlik Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Börte Köse Mutlu

Sigaranın çevreye bıraktığı hasar ağır

Sigaranın sadece insan sağlığı değil, aynı zamanda çevre ve iklim üzerinde de büyük bir hasar oluşturduğunu ifade eden Doç. Dr. Mutlu, “Sigaranın etkilerini karbon ayak izi, iklim değişikliği, su ayak izi ve mikroplastik kirliliği açısından değerlendirmek çok önemli” diyor.

[Fotoğraf: Depo Photos]

Dünyada hala sigara kullanımının yoğun olduğuna değinen Doç. Dr. Mutlu, bu konudaki rakamsal verilere şöyle değiniyor:

“2010’da belirlenen hedeflere göre, 2025’e kadar 15 yaş üzeri bireylerde sigara kullanımının yüzde 30 azaltılması amaçlanmıştı. Ancak küresel krizler (pandemi, iklim, çatışmalar) bu hedefi sekteye uğrattı. Yaklaşık 95 milyon kişi sigarayı bırakmamış görünüyor ve hala 1,2 milyar kişi sigara kullanıyor.”

Tütün üretiminden tüketimine karbon yükü

Sigara sadece bir sağlık sorunu değil... aynı zamanda ciddi bir çevre sorunu… Peki bu nasıl oluyor? “Sigara üretiminden dağıtımına, tüketiminden atık yönetimine kadar tüm aşamalarda karbon salımı yaratıyor” diyen Doç. Dr. Mutlu, önemli vurgular yapıyor:

“Tütün tarımı sırasında kullanılan gübreler ve tarım makineleri sera gazı emisyonlarını artırıyor. Sigara üretim tesislerinin enerji kullanımı bu yükü daha da büyütüyor. Bir adet sigara içildiğinde ortaya çıkan doğrudan duman, yanma yoluyla karbondioksit salınımına neden oluyor. Dünya çapında tüketilen milyarlarca sigara, aslında küresel karbon ayak izinin görünmeyen ama kayda değer bir parçasını oluşturuyor.”

Dumanın görünmeyen etkisi

Sigara dumanı sadece içicileri ve pasif içicileri değil, atmosferi de olumsuz etkiliyor. “İçerisindeki karbon monoksit, metan ve azot oksit gibi gazlar, iklim değişikliğini tetikleyen sera gazları” diyen Doç. Dr. Mutlu, “Bu gazlar birikerek hava kalitesini bozuyor. Ekosistemlerin dengesini tehdit ediyor. Yani sigara, sadece bireysel bir sağlık sorunu değil, kolektif bir iklim sorunu” şeklinde özetliyor.

[Fotoğraf: Depo Photos]

İzmaritlerin bıraktığı toksik miras

Sigaranın dumanı kadar izmariti de çevreye büyük zarar veriyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, dünyada yılda yaklaşık 4,5 trilyon sigara izmariti doğaya atılıyor. Doç. Dr. Mutlu, bir sigaranın üretilmesi için tohumdan hasada, kurutmadan paketlemeye kadar yaklaşık 3-4 litre su tüketildiğini ifade ederek, “Dünya genelinde, yılda trilyonlarca sigara üretildiğini düşünürsek, sigara endüstrisinin su ayak izi çok ciddi boyutlara ulaşıyor” ifadesini kullanıyor.

Üstelik doğaya atılan izmaritler, içerdikleri nikotin, ağır metaller ve toksik kimyasallarla su kaynaklarını kirleterek hem ekosisteme hem de insan sağlığına dolaylı yoldan zarar veriyor. San Diego State Üniversitesi’nde bu konuda yapılan bir araştırma da bunu gözler önüne seriyor. Söz konusu araştırmaya göre, bir litre suya bir adet izmarit dahi eklendiğinde sucul canlıların yarısının ölüyor.

Mikroplastik tehlikesi

“Sigara izmaritlerinin en görünmeyen ve belki de en önemli boyutu ise mikroplastik etkisi” diyen Doç. Dr. Mutlu, “İzmaritlerin filtresinde selüloz asetat adı verilen plastik bazlı bir malzeme bulunuyor. Bu malzeme doğada yüzlerce yıl çözünmeden kalabiliyor” vurgusu yapıyor.

Filtrelerin mikroplastik haline geldiğinin altını çizen Doç. Dr. Mutlu, bu konuda bir araştırmayı örnek veriyor:

“Yapılan bir çalışmaya göre, bir içilmiş filtre her gün yaklaşık 100 mikrofiber salgılıyor. Bu mikroplastikler, mikrofiberler zamanla denizlere, göllere, toprağa karışıyor. Mikroplastikler, gıda zincirine girerek hem hayvanları hem de insanları olumsuz etkiliyor. Bu açıdan sigara izmaritleri, günümüzün en kritik çevre sorunlarından biri olan mikroplastik kirliliğinin önemli bir kaynağı.”