Osteoporoz sessiz ilerler DEXA erken yakalar Sözcü Gazetesi

KEMİK ERİMESİ -2- Kemik taramaları ve kan testi şart Tarama yaptırmadan osteoporoz anlaşılır mı?

Osteoporoz sinsi bir hastalıktır. Çoğu zaman hiçbir ağrı ya da belirti vermez. Kemikler incelir, güçsüzleşir ama fark edilmez. Ta ki bir gün sıradan bir düşmeyle kırık oluşana kadar.

Kadınlarda en sık kalça ve omurga kırığı görülürken; erkeklerde de bilek kırıkları ilk sinyal olabilir.

Bu nedenle, semptom beklemeden risk grubundaki kişilerin düzenli taramadan geçmesi önerilir. (Kaynak: International Osteoporosis Foundation, 2024)

DEXA testi her yıl mı yapılmalı?

Hayır. DEXA sonucu normalse genellikle 3–5 yıl aralıkla tekrar edilmesi yeterlidir. Ancak osteopeni veya osteoporoz saptanmışsa, tedaviye yanıtı görmek için 1–2 yılda bir tekrarı önerilir.

Tedavi alan kişilerde kemik yoğunluğundaki % 3–5’lik artış bile kırık riskini önemli ölçüde azaltır.

(Kaynak: Endocrine Society – Bone Health Monitoring Guidelines)

ERKEKLER DE TARANMALI MI?

Evet. Erkeklerde osteoporoz daha geç başlasa da, kırık sonrası ölüm oranı kadınlardan yüksektir. Testosteron seviyesi düştükçe kemik kaybı artar. Ayrıca D vitamini eksikliği erkeklerde de çok yaygındır.

70 yaş üstü erkeklerin en az bir kez DEXA testi yaptırması önerilir. Ayrıca sigara içenler, kortizon kullananlar ve hareketsiz yaşayanlar için risk daha fazladır.

Kimler DEXA testi yaptırmalı?

- Tüm kadınlar: 65 yaş ve üzeri

- Tüm erkekler: 70 yaş ve üzeri

- 50 yaş üstü kadın ve erkekler: Düşme öyküsü, sigara içimi, D vitamini eksikliği, kortizon kullanımı gibi risk faktörleri varsa

- 40 yaş üzeri bireyler: Kalça, omurga veya bilek kırığı öyküsü olanlar

DEXA testi ağrısız ve hızlı bir işlemdir.  Bir röntgen çekimi kadar kısa sürer ve özel bir hazırlık gerektirmez.

(Kaynak: American Bone Health – Bone Density Testing Guidelines)

DEXA taraması nedir?

DEXA (Dual-Energy X-ray Absorptiometry), kemik yoğunluğunu ölçen özel bir röntgen testidir.

Genellikle bel ve kalça kemiğine uygulanır. Son derece düşük

dozda radyasyon içerir.

Testin sonucu “T skoru” olarak verilir. Bu skor, kişinin kemik yoğunluğunun genç bir bireyin kemik yoğunluğuyla karşılaştırılmasıdır:

- T skoru -1 ve üzeri: Normal

- T skoru -1 ile -2.5 arası: Osteopeni (öncül evre)

- T skoru -2.5 ve altı: Osteoporoz

Bu sınırlar Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenmiştir. (Kaynak: WHO Criteria for Osteoporosis Diagnosis)

Kemik sağlığı için hangi kan testleri gerekir?

Kemik yoğunluğunu yalnızca görüntüleme değil, bazı biyobelirteçler de etkiler. Bu nedenle DEXA ile birlikte şu kan testleri de yapılmalıdır:

- D vitamini düzeyi (25-OH-D): 30 ng/mL altı riskli kabul edilir.

- Kalsiyum: Kemik yapımında temel mineraldir.

- Paratiroid hormonu (PTH): D vitamini eksikliğinde artar ve kemik yıkımını tetikler.

- Alkalen fosfataz: Kemik yıkım sürecini gösterir.

- Tiroid fonksiyon testleri: Hipertiroidi, kemik kaybını hızlandırabilir.

Bu testlerle birlikte karaciğer ve böbrek fonksiyonları da izlenmelidir. Çünkü D vitamini aktif hâle bu organlarda gelir.

Taramayı ötelemek neden tehlikeli?

Kadınlarda menopoz sonrası ilk 5 yılda kemik kaybı çok hızlıdır. Bu sürede kemik kitlesinin % 10–15’i kaybedilebilir. Ancak bu durum çoğunlukla hissedilmez.

Erkeklerde süreç daha yavaş ilerlese de, özellikle 70 yaş sonrası hızlı bir düşüş başlar. Düşme sonucu kalça kırığı yaşayan 80 yaş üstü erkeklerin % 20’si ilk yıl içinde hayatını kaybedebilir.

DEXA testi ve kan tahlilleri, bu riski önceden görmek ve önlem almak için hayati önemdedir.

(Kaynak: European Journal of Endocrinology, 2023)

Test sonuçları kötü çıkarsa ne olur?

T skoru -2.5 ve altındaysa, doktorunuz kemik yapımını destekleyici ilaç tedavisi önerebilir. Ancak her osteoporoz hastasına ilaç şart değildir. Önce şu adımlar uygulanır:

- D vitamini ve kalsiyum desteği

- Fiziksel aktivite ve ağırlık taşıyan egzersizler

- Düşme riskinin azaltılması (halı kaldırmak, gece lambası kullanmak vb.)

- Alkol ve sigaranın bırakılması

- Kortizon ve tiroid ilaçlarının gözden geçirilmesi

Tüm bu yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi öncesinde ve sırasında etkilidir.

YARIN:

- Kalsiyum mu, D vitamini mi daha önemli?

- K2 vitamini neden bu kadar konuşuluyor?

- Destek alınmalı mı, yoksa besinden mi?

- Fazlası zararlı mı? Eksikliği neye yol açar?