Proje okulları projenin kendisi mi? Proje Okullarının Sorunları Nelerdir?

Eğitimci Sakin Öner ile proje okullarını ve sorunlarını konuştuk.

Son dönemde eğitim camiasında Proje Okulları, öğretmen atamalarına öğrencilerin gösterdiği tepkilerle öne çıkmıştır. “Proje Okulları, eğitimin gündemine son on yılda girmiştir. Proje Okulları niçin oluşturuldu, Proje Okullarının oluşturulmasının asıl amacı nedir, hangi okullar Proje Okulu seçildi, Proje Okullarına yönetici ve öğretmen nasıl atanıyor, Proje Okullarına atamalar niçin öğrencilerin ve velilerin tepkisini çekiyor?”

Eğitimin gündemindeki bu önemli konu ile ilgili soruları, ömrünün 44 yılını eğitime adamış eğitim yöneticisi, şair ve yazar Dr. Sakin ÖNER ile görüştük.

Sayın Öner, Proje Okulları ne zaman ve nasıl oluşturuldu?

Proje okulları, 14 Eylül 2011 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 652 Sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK’nin 37. Maddesine, 14 mart 2014 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6528 S. Millî Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 22. maddesi ile 652 s. KHK.nin 37. maddesine eklenen şu 9. fıkra ile oluşturulmuştur:

“Yurt içi veya yurt dışında, yerli veya yabancı kurum ve kuruluşlarla veya başka ülkelerle işbirliği anlaşması çerçevesinde kurulan ve ulusal veya uluslararası proje yürüten okul ve kurumlar, Bakan onayı ile proje okulu olarak seçilen ve belirli eğitim reformu ve programları uygulanan okul ve kurumlar ile Bakan onayıyla doğrudan Bakanlık merkez teşkilatına bağlanan kurumlara yapılacak öğretmen atamaları ve yönetici görevlendirmeleri Bakan tarafından yapılır”.

Böylece Proje Okul uygulaması, 14 Mart 2014 tarihinde başlatılmış, Proje Okulları kavramı, Türk Milli Eğitim Bakanlığı’nın literatürüne o tarihte girmiş oldu.

Proje Okulları, eğitim camiasında nasıl karşılandı? Proje Okulu seçilmeyen okullar bu konuda ne yaptılar? Proje Okul kapsamına başlangıçta kaç okul seçildi, bu okulların ortak özelliği neydi? Şu anda kaç Proje Okulu var?

“Proje Okulu” kapsamına alınan okullar, nitelikli yönetici ve öğretmenlerin atanmasıyla, eğitim kalitelerinin daha da artacağını düşünerek çok sevindiler. Bu kapsam dışında kalan okullar da, Proje Okulu kapsamına alınmak için yarışa girdiler. Bakanlık nezdinde girişimde bulundular.

Proje Okulları kapsamına ilk olarak 44 okul seçildi. Proje Okulları sayısı, bir yıl sonra 155’e ulaştı. Bu okulların ortak özelliği; ülkemizin LGS’de (Liselere Giriş Sınavı’nda) en yüksek puanla öğrenci alan okullar olmasıdır. Bunların çoğu da kurumsal kültürü oluşmuş, kaliteli eğitimi ve başarılı mezunlarıyla millet hayatımıza damgasını vurmuş, ülkemizin eğitim markaları haline gelmiş, yüzyılın üzerinde geçmişi olan, benim de toplamda 19 yıl yöneticilik yaptığım İstanbul Erkek Lisesi, Vefa Lisesi ve Pertevniyal Lisesi gibi tarihi okullardır. Ayrıca bu okullar içinde 1955-1956 yılları arasında kurulan Maarif Kolejleri, en başarılı Fen Liseleri vardı. Daha sonraki yıllarda bu okullara yüksek puanla öğrenci alan Anadolu Liseleri, Güzel Sanatlar Liseleri ve Anadolu İmam Hatip Liseleri de katıldı. Bu okulların sayısı 2016 yılı Eylül ayında 20 ilde 163’e ulaştı.

İlk seçilen Proje Okullarının özellikleri şöyledir:

1.Bu okulları, 470-500 puan arasında puan alan ve ülke genelinde % 1-5 dilimine giren öğrenciler kazanıyor.

2.Bu okulların mezunlarını üniversiteye yerleştirme oranları % 75-98 arasında değişiyor.

3.Bu okulların bir kısmı Osmanlı döneminde kurulan modern eğitim yapan liseler, bir kısmı da Cumhuriyet’in ilk yıllarında kurulan liseler ve maarif kolejleridir.

a.Bunlar Türkiye Cumhuriyeti devletinin ilk bürokrat, diplomat, akademisyen, doktor, mühendis, hukukçu ve işadamlarını yetiştiren okullar.

b.Bu okullar Atatürk’ün arzuladığı “fikri hür, irfanı hür ve vicdanı hür nesiller yetiştiren eğitim kurumlarıydı.

c. Uzun tarihleri içinde gelenekleri, kültürleri ve gelenekleri oluşmuş, kurum kimlikleri ve aidiyet duyguları güçlü okullardır.

Ç. Onbinlerce mezunu ve geniş camiaları, bunlarla ilgili örgütleri (dernek, vakıf ve spor kulüpleri) var.

d. Bu okulların kültür, bilim ve sanat alanında önemli etkinlikleri ve başarıları var.

e. Ulusal ve uluslararası proje çalışmaları ve başarıları var.

4. Bu okulların 9’u önünde Hazırlık sınıfı bulunan 5 yıl öğretim süreli Anadolu Lisesidir. (Galatasaray Lisesi, Galatasaray Üniversitesi Kanunu kapsamında olduğundan Proje Okulu seçilmemiştir.)

5. Ülkemizin en başarılı Fen ve Sosyal Bilimler Liseleri, ile Anadolu Mesleki ve Teknik Liseleri de Proje okullar Listesinde yer alıyor.

Proje Okulları Yönetmeliği ne zaman yayınlandı? Bu okullara yönetici ve öğretmen ataması nasıl yapılıyor?

Proje Okulları ile ilgili yönetmelik, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından “Özel Program ve Proje Uygulayan Eğitim Kurumları Yönetmeliği” adıyla hazırlandı. Bu yönetmelik, 1 Eylül 2016 gün ve 29818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Bu Yönetmeliğin Geçici 1. Maddesine göre; yürürlüğe girdiği tarihte valiliklerce ataması yapılmış olan öğretmenler ile görevlendirilmesi yapılmış yöneticilerden dört veya sekiz yıllık görev süresini tamamlayanların görevleri sona erer. Bunlardan sekiz yıldan az, dört yıldan fazla çalışanlar bu okullarda sekiz yıllık görev süresi tamamlamak üzere atanabilirler. Görev sürelerini dolduran yönetici ve öğretmenler istekleri de dikkate alınarak ilgili mevzuatı uyarınca durumlarına uygun okullara öğretmen olarak atanırlar.

Bakanlığın diğer okullara model olarak seçtiği bu özellikli okullara öğretmen atanmak için, yönetmeliğin 8. Maddesinde sadece “Bakanlık kadrolarında adaylık süresi dâhil en az dört yıl öğretmenlik yapmış olmak” şartı getirilmişti. Halbuki son yıllara kadar Anadolu Liselerine, Anadolu Lisesi Öğretmenliği sınavında başarılı olan öğretmenler atanıyordu. Fen Liselerine mesleklerinde başarılı olan ve akademik çalışmaları bulunanlar atanıyordu.

Proje Okullarına yönetici olarak atanacaklarda aranacak özel şartlarla ilgili 10. maddede ise, bu okullara “Müdür olarak görev yapmış olmanın dışında, “Müdür başyardımcısı olarak en az iki yıl görev yapmış olmak” şartı yeterli görüldü. Uygulamada da bu okullara bir gün müdürlük yapmamış veya bir ay müdürlük yapmış, fazla meslek deneyimi olmayanlar müdür olarak atandı. Böylece, bu okullara nitelikli yönetici ve öğretmen atanmayınca, proje okulu olmanın da bu okulların eğitim kalitesine hiçbir katkısı olmayacağı ortaya çıktı ve herkesin hevesi kursağında kaldı.

Halbuki Proje Okullarına, bakanlıkça yapılan merkezi giriş sınavlarında en yüksek puan alan başarılı öğrencilerin okuduğu bu okullara öğretmen ve yönetici atanırken; (mesleki deneyim ve performansı, lisansüstü eğitimi, yayınları, proje çalışmaları, katıldığı eğitim faaliyetleri(seminer, konferans, sempozyum vb.), sosyal aktiviteleri, yabancı dil durumu, öğrencilerinin veya kendisinin yerel, ulusal ve uluslararası yarışmalardaki ve merkezi sınavlardaki başarısı, başarı belgeleri) gibi somut kriterlerin de aranması ve başvuran öğretmenlerin bunlara göre puanlama sistemiyle objektif olarak belirlenmesi gerekirdi.

Sayın Öner bu konuda yazdığınız yazılarda “Proje Okulları da bir projedir” diyorsunuz. Bu ifade ile neyin kastediyorsunuz? Bazı okulların Proje Okulları seçilmesinin asıl amacı ne olabilir?

Bana göre Proje Okulları, 4+4+4 projesinin devamıdır. 4+4+4 Projesinin amacı, dindar nesiller yetiştirmektir. Bu projenin amacı da ülkemizin seçkin, eğitim markası olmuş okullarımızın yönetim ve eğitim kadrolarını istendiği gibi yapılaştırmaktır. Bu projeye niçin ihtiyaç duyulmuştur? Çünkü mevcut atama yönetmelikleri ile ülkenin en zeki ve başarılı çocukların okuduğu bu okullarda etkili olmak mümkün değildi. Bu proje sayesinde bu okulların kadrosu istendiği gibi yapılandırılırken, bu okullarda kurumsal kültürünü oluşturan gelenek ve ritüellerini bilen yönetici ve öğretmen kalmadığı için okulun marka olma özelliği kaybolmakta, sıradanlaşmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi okulların 2016-2017 öğretim yılına başladıkları 19 Eylül 2016 tarihinden sonra proje okullarında sekiz yılı dolduran öğretmenlerin rotasyona tabi tutulması, zamanlama bakımından son derece yanlıştı. Proje okullarının çoğu sekiz yılını doldurmadığı için, bu rotasyon, sayıları 25-30’u aşmayan yüksek puanla öğrenci alan tarihi liselerimizi ve bazı büyükşehirlerimizin merkezi okulları etkilemiştir. Bence bu projenin amacı da buydu. Bu rotasyon daha hayata geçmeden öğretmenler, öğrenciler ve veliler arasında büyük bir karmaşaya, motivasyon bozukluğuna ve huzursuzluğa sebep oldu. Öğretim yılı başında yapılan bu kadrolaşma, oluşan bu okullardaki öğrencilerin bütün bir yılını olumsuz biçimde etkilemiştir.

Proje Okullar amacına ulaşmış mıdır? Gerçekten bu okullarda başarılı projeler yapılmış mıdır? Bu konudaki görüşünüz nedir?

Bu okullar ilgili yönetmeliğinde “Yurt içi veya yurt dışında, yerli veya yabancı kurum ve kuruluşlarla veya başka ülkelerle işbirliği anlaşması çerçevesinde kurulan ve ulusal veya uluslararası proje yürüten okul ve kurumlar” olarak tanımlanmışlardır. Fakat 9-10 yıllık uygulamada bu okullarda bu amaca ulaştığını ortaya koyacak çok fazla örnek bulunmamaktadır. Fakat benim bu projenin asıl amacı olduğunu belirttiğim, siyasi iktidarın bu okullarda istediği gibi kadrolaşma amacına büyük ölçüde ulaşılmıştır. Tarihi okulların kültürel kimlikleri büyük ölçüde erozyona uğramıştır.

Proje Okullarının uygulandığı ilk yıl tarihi ve başarılı okullarda okuldan ayrılmak zorunda kalan öğretmenlerin oranları şöyledir:

İSTANBUL ERKEK LİS. 36 öğretmenden 20’Sİ % 56

VEFA LİSESİ 46 öğretmenden 28’i % 61

PERTEVNİYAL LİSESİ 56 öğretmenden 30’u % 54

KABATAŞ ERKEK LİS. 67 öğretmenden 30’u % 45

KADIKÖY ANADOLU LİS. 84 öğretmenden 52’si % 62

CAĞALOĞLU AND. LİSESİ 45 öğretmenden 19’i % 43

HÜSEYİN AVNİ SÖZEN AL 44 öğretmenden 26’sı % 59

İST. ATATÜRK FEN LİS. 28 öğretmenden 17’si %60

İST.AVNİ AKYOL GÜZ.SAN.39 öğretmenden 28’i % 72

ANKARA ATATÜRK LİS. 106 öğretmenden 68’i % 68

BORNOVA ANADOLU LİS. 96 öğretmenden 58’i % 61

İZMİR CİHAT KORA AL 49 öğretmenden 30’u % 61

İZMİR FEN LİSESİ 31 öğretmenden 16’sı % 52

BALIKESİR SIRRI YIRCALI 65 öğretmenden 54’ü % 83

ESKİŞEHİR ANA. LİS. 60 öğretmenden 40’ı % 67

Sayın Öner, Proje Okullarının yönetmeliğinde belirlenen amaçlara uygun okullar haline gelmesi için önerileriniz nelerdir?

Burada şu noktaya dikkat etmek gerekir. Konunun taraflarının üzerinde hassasiyetle durduğu husus; bu okulların yönetici ve öğretmenlerinin 4 yıl için görevlendirilip, en fazla 8 yıl kalmaları değil, bu görevlere hangi objektif liyakat kriterleri ile atanacaklarıdır. Biz de biliyoruz ki, 1 milyonu aşkın öğretmenin içinde yetenekli, kendini sürekli geliştiren nitelikli öğretmenlerin de bu okullarda görev yapma hakları vardır. Ama ülke çapında yüksek puanlarla bu okullara giren seçilmiş başarılı öğrencilere eğitim hizmeti verecek yönetici ve öğretmenlerin de, başarılılar arasından özenle seçilmeleri gerekir. Çünkü okullara yakın tarihe kadar sınavla ve akademik eğitimi, mesleki performansı ve başarıları göz önüne alınarak öğretmen ve yönetici seçiliyordu.

Bakanlığın diğer okullara model olarak seçtiği bu özellikli okullara öğretmen atama şartı olarak, yönetmeliğin 8. Maddesinde sadece “Bakanlık kadrolarında adaylık süresi dâhil en az dört yıl öğretmenlik yapmış olmak”, Yönetici olarak atanacaklarda aranacak özel şartlarla ilgili 10. maddede ise, bu okullara “Müdür olarak görev yapmış olma”nın dışında, “Müdür başyardımcısı olarak en az iki yıl görev yapmış olmak” da yeterli görülmüştür. Sadece bu kriterlerle, nitelikli ve deneyimli yönetici ve öğretmen atanamıyacağına göre, proje okulu olmanın da bu okulların eğitim kalitesine hiçbir katkısı olmayacaktır.

Bu nedenle yapılacak en önemli çalışma, mevcut Proje Okullar Yönetmeliğinin, amacına ve hedeflerine uygun hale getirilmesi için somut önerilerin belirlenip Bakanlığa sunulması ve hayata geçirilme sürecinin takip edilmesidir.

Bu konuda yapılacak en önemli düzenleme, Yönetmeliğin öğretmen ve yönetici atanacaklarda aranacaklardaki şartlarla ilgili 8. ve 10. maddelerinin yeniden düzenlenmesidir. Her şeyden öce bu atamalar bütün öğretmen ve yöneticilere açık olmalı ve bu duyuru Bakanlıkça ilgililere zamanında duyurulmalıdır. İlk uygulamada okul müdürleri istedikleri öğretmenlerle mülakat yaparak kadrolarını oluşturmuşlardır. Bu da okullarda ve öğretmen kamuoyunda büyük rahatsızlıklara yol açmıştır.Bu okullara öğretmen ve yönetici atanırken; (meslek kıdemi, deneyim ve performansı, akademik çalışmaları (lisansüstü eğitimi, yabancı dil düzeyi, bilimsel yayınları ve makaleleri vb.), proje çalışmaları, katıldığı eğitim faaliyetleri(seminer, panel, konferans, sempozyum, çalıştay vb.), katıldığı hizmetiçi eğitim faaliyetleri, sosyal aktiviteleri, öğrencilerinin veya kendisinin yerel, ulusal ve uluslararası yarışmalardaki ve merkezi sınavlardaki başarıları, sertifika, katılım ve başarı belgeleri) gibi somut kriterlerin de aranması ve başvuran yönetici ve öğretmenlerin bunlara göre puanlama sistemiyle objektif olarak belirlenmesi gerekir. Gerekirse bu görevler için sınav da yapılabilir. Kısacası bu atamalarda liyakat ve ehliyet esas alınmalıdır.Yönetmeliğe göre öğretmenlerin atama süresi 4 yıl olarak belirtilmekte, gerekirse 8 yıla kadar uzatılabileceği belirtilmektedir. Yapılan ilk uygulamada okul müdürleri okullarında 4 yılı dolduran öğretmenlerden istemediklerini başka okullara atama istemeye mecbur etmişlerdir. Atama süreleri netleştirilmeli ve tekleştirilmeli, okul müdürlerinin iki dudağı arasına bırakılmamalıdır.Öğretmen değişiklikleri, toptancı bir zihniyetle değil, bu okulda 8 yılını dolduran öğretmenlerin en kıdemlilerinden başlamak üzere yıllara yayılarak kademeli olarak yapılmalıdır. O zaman bu süreç, daha az sancılı atlatılacak ve olumsuz etkileri daha aza indirgenecektir.Proje okullarına öğretmen atama işlemleri, eğitim-öğretim yılı başladıktan sonra değil, yaz tatillerinde yapılmalıdır.Önemli bir konu üzerinde de durmak istiyorum. Proje Okullar Yönetmeliği’nin 17 maddesinde; “Ulusal veya uluslararası proje yürüten, belirli eğitim reform ve programları uygulayan eğitim kurumlarında okul yönetimine rehberlik yapmak üzere Proje Danışma Kurulu oluşturulabilir” denilmektedir.

Bu maddede Proje Danışma Kurulunun da; okul müdürü başkanlığında, okul mezunları derneği/vakfı tarafından seçilen yoksa mezunlar arasından belirlenen iki üye, alanı itibarıyla yürütülen proje ve okulda verilen eğitimle ilişkili iki öğretim elemanı, varsa okula adını veren kişi ya da kuruluşların resmi temsilcisi, varsa protokol yapılan tarafın resmi temsilcisi, okul aile birliği başkanı, okul öğrenci temsilcisi, okul müdürü tarafından belirlenen bir müdür yardımcısı veya başyardımcı ile öğretmenler kurulu tarafından seçilen iki üyeden oluşacağı belirtilmektedir.

Okul kuruluşlarının, okullarında Proje Danışma Kurulu oluşturulması konusunu takip etmeli ve bu kurulda etkin bir biçimde yer almalıdırlar. Çünkü burada eğitimde yapılabilecek yanlış uygulamaları engelleyebilir, eğitimi geliştirecek uygulamaları da hayata geçirebilirler.

Okul kuruluşlarının veya oluşturdukları genişletilmiş platformların Bakanlıkla da sıkı ilişkiler ve diyalog içinde olmaları gerekir. Konuyu siyasallaştırmadan, siyasete malzeme etmeden, siyasi partilerin de desteği alınabilir. Konu siyasallaştığı zaman, bundan en fazla okul ve öğrenciler zarar görür ve okul kuruluşları ile okul yönetimi arasına mesafe girer. Konunun takibini öğrencilerden çok, sivil toplum kuruluşlarının yapması gerekir. Öğrencilerin sürekli eylemde olması, akademik başarılarını olumsuz etkiler. Bunu söyleyerek dayatmalar ve oldubittiler karşısında pasif kalalım, ürkek davranalım demiyorum. Tam aksine, sorunlarımızı her türlü imkan ve vasıtayla hukuk çerçevesinde ve çözüm diliyle kamuoyuna ve konuya çözüm getirecek bütün makamlara taşıyalım diyorum.

Aslolan sadece kamuoyuna sesimizi duyurmak değil, sorunun çözümünde olumlu sonuç almaktır.

Sevgili hocam değerli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin...