Varsa yoksa TÜİK Özgür Bayram Soylu

Türkiye’de öyle bir kesim var ki üç öğün arasında bazen de çilingir sofrasında mutlaka bir duble TÜİK’e yer veriyorlar. Gününü TÜİK’i anmadan hatta neredeyse sövmeden bitiremeyen bir tayfayı karşılıyor her yeni günü. Enflasyon açıklandığı günler “ENAG’tarlar pencerede tavukta pişer tencerede” türküsünü mırıldananlar, market fişlerini delil gibi paylaşanlar, gelir istatistiklerine burun kıvırıp “bu kafadan ben de isterim diyenler”, “hayaller Paris hayatlar Bağcılar’a” vurulanlar, mikro veri terimini

Türkiye’de öyle bir kesim var ki üç öğün arasında bazen de çilingir sofrasında mutlaka bir duble TÜİK’e yer veriyorlar. Gününü TÜİK’i anmadan hatta neredeyse sövmeden bitiremeyen bir tayfayı karşılıyor her yeni günü. Enflasyon açıklandığı günler “ENAG’tarlar pencerede tavukta pişer tencerede” türküsünü mırıldananlar, market fişlerini delil gibi paylaşanlar, gelir istatistiklerine burun kıvırıp “bu kafadan ben de isterim diyenler”, “hayaller Paris hayatlar Bağcılar’a” vurulanlar, mikro veri terimini duyunca mikrodalga zannedenler…

Baharın gelmesiyle birlikte açıklanan enflasyon oranları ile gelir artışları yan yana konarak bir çelişki yumağı olduğu iddiaları karşılıyor bizi. Merkez’in faiz artırmasını ayet gibi savunanların yaşamış oldukları hezimeti enflasyon üzerinden TÜİK’ten çıkarma motivasyonu gözleri yaşartıyor. Enflasyon düşüyor, faiz artıyor odak değiştirme ustası kesimler savlarının başarısızlıklarını gerçeklikten uzak ama kurgusal zekâsı olduğunu düşündükleri bir senaryo üzerinden devreye sokuyor. Havalarda uçuşan enflasyon rakamlarına “bu sayılar neye dayanıyor, nasıl hesaplanıyor” sorularını sormak akıllarına dahi gelmeyenlerin sadece fillerle oynayıp şah-mat ilan etme girişimleri giderek trajikomik bir hal alıyor.

TÜFE Mİ, GSYH DEFLATÖRÜ MÜ?

Tartışmaların merkezindeki mesele şu: TÜİK 2023 enflasyonunu %53,9 olarak açıkladı. Ama aynı yıl gelirlerin %100’ün üzerinde arttığı görüldü. O hâlde "enflasyon çarpıtıldı" deniyor. Elma ile armudu toplayıp çıkan sonucu karpuzla çarpıp kavun peynire varırsanız her şeyi söyleyebilir hale gelirsiniz bu memlekette. Büyüme hesaplarının yalnızca TÜFE ile yapılmadığının, GSYH deflatörü, Hizmet ÜFE, Konut endeksi gibi pek çok endeksin önemli bir yerinin olduğunun bilindiği bu evrende kamuoyunu TÜFE’ye bakarak yönlendirip hüküm vermek kolaycılıktan başka bir anlam ifade etmiyor. Vatandaşın cebindeki yangını ölçerek tüm ekonomi yanıyormuş gibi görüntü verip beklentileri olumsuz etkileme çabaları artık zevk vermiyor, karşılıkta bulmuyor. Hatta TÜFE artı büyüme eşittir gelir artışı üzerinden algı oluşturma çabası kabak tadı veriyor.

GELİRDEKİ SIÇRAMANIN ŞİFRELERİ

TÜİK’in Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması ile Hanehalkı Bütçe anketlerine dayanan %106’lık gelir artışı nominal bir artışı ifade ediyor. Bu artış tek başına fiyat artışlarını değil aynı zamanda pek çok 2023 yılına ait sosyal, yapısal ve politik unsuru barındırıyor. Asgari ücrete 2023 yılında yapılan artışların, memur maaşlarına yapılan zamların düşük ve orta gelirli kesimin gelir düzeyini hangi seviyelere getirdiğini hepimizi dün gibi hatırlıyoruz. Bir de malum Oscar goes to “EYT” meselemiz var. Yüzbinlerin bir gecede emekli olması ile havada uçuşan ikramiyeler, kıdem tazminatları, toplu ödemeler. Hangimiz imrenmedik aynı yaşta olup da emekli olan yakınlarımızın toplu gelir ve refah artışına. Tüm bunlar bir araya gelince iş gücü ödemelerindeki toplam nominal artış zaten %116,7’yi bulmuyorsa bırakalım.

Gelir artışlarının enflasyon karşısındaki durumu, işverenlere getirdiği gecikmeli maliyetler, fiyatlama davranışları üzerindeki etkisi halen daha tartışılan bir mesele orası ayrı. Bu süreçte bu gelir artışı kimin cebine girdi? Kim sabit gelirli olarak yerinde saydı? Enflasyonun yükünü kim taşıdı? soruları elbette geçerliğini koruyor. Ancak TÜİK verileri bu eşitsizlikleri zaten yok saymıyor aksine ortaya koymuş olduğu veri bütünlüğü ile gelir dilimleri arasındaki uçurumları, harcama kalıplarındaki dengesizlikleri net bir şekilde ortaya koyuyor. Bu verileri üzerinden inşa edilen ekonomik ve sosyal politika araçlarının yetersiz ya da tercihli kalması ise apayrı bir tartışma konusu.

İşgücü piyasasındaki tüm bu gelişmeleri ama enflasyonla oynanıyor söylemine sıkıştırmak, yapısal ve dönemsel gelir artışlarını görmezden gelmek bir aritmetik sapmayı değil yaşanmış ve belgelenmiş bir eko-politik durumu kabul etmemeye eşdeğer hale geliyor. Dolayısıyla bu olağanüstü gelir oynaklıklarını istatistik hilesi ya da enflasyon makyajı şeklinde yorumlamak ile Fenerbahçe’nin 5 yıldızının olduğuna inanmak neredeyse aynı kafaya işaret ediyor.

TÜİK GERÇEKTEN YALAN SÖYLÜYOR MU?

TÜİK’in rakamları sık sık eleştiriliyor, hatta zaman zaman doğrudan “yalan söylüyor” ithamlarına maruz kalıyor. Ancak bu tür iddiaları dile getirmeden önce, kurumun nasıl çalıştığını anlamakta fayda var. TÜİK'in içinde istatistik biliminin kurallarına göre çalışan binlerce uzman, istatistikçi ve ekonomist görev yapıyor. Bu insanlar sihir yapmıyor, veri topluyor. Her yıl onlarca farklı alanda yüz binlerce haneyi kapsayan anketleri organize ediyor, veri madenciliği yapıyor, analiz modelleri kuruyor ve sonuçları yayınlıyor. Bu süreç; Excel tablosu açıp formül yazmakla değil, uluslararası metodolojiye bağlı saha çalışması ve detaylı hesaplamalarla yürütülüyor. Evet, bazen veri toplanmasında aksaklıklar yaşanabiliyor, revizyonlar gerekebiliyor. Ancak bu tür olasılıkları, “bilinçli bir çarpıtma” olarak sunmak sadece TÜİK’i değil, kamu idaresine ve bilimsel bilginin kendisine yöneltilmiş bir sabotaj niteliği taşıyor. GSYH deflatörü, mikro veri setleri, bölgesel TÜFE endeksleri, gelir ve harcama kalıpları kamu erişimine açık olarak sunuluyor. Ancak bu verileri görmekle yetinmeyip, nasıl okunması gerektiğini anlamaya da istekli olmak gerekiyor. Mesele sadece “rakamlar doğru mu?” sorusunu sormak değil, aynı zamanda “bu rakamları doğru okuyabiliyor muyuz?” sorusuna da cesaretle bakabilmekten geçiyor. Elbette bilimsel kurumlar da eleştirilebilir ancak önemli olan eleştirinin niteliği ancak her zamanki gibi verinin nasıl toplandığı, hangi kuramsal dayanakla hesaplandığı, hangi iktisadi kırılmalarla şekillendiği önemsiz kalıyor.

Bizde “Dürüstlük, bir insanın en değerli süsüdür”