Yerim dar Özgür Bayram Soylu

Türkiye’de işsizlik meselesi sadece bir ekonomik gösterge değil, toplumsal çözülme, aidiyet ve potansiyel kaybının gizliden gizliye sembolü haline geliyor. Her yıl binlerce gencimiz mezun oluyor ancak bir kısmı ya iş bulamıyor ya da aramayı bırakıyor. Giderek daha fazla genç işsiz kalmanın ötesinde atıl kalmanın da etkisiyle hayatı erteleyen bir ruh halinde buluyor kendini. 2025 Nisan ayında işsizlik oranı %8,6 olarak açıklandı. Ama geniş tanımlı göstergelere bakınca tablo kararıyor. Zamana bağlı

Türkiye’de işsizlik meselesi sadece bir ekonomik gösterge değil, toplumsal çözülme, aidiyet ve potansiyel kaybının gizliden gizliye sembolü haline geliyor. Her yıl binlerce gencimiz mezun oluyor ancak bir kısmı ya iş bulamıyor ya da aramayı bırakıyor. Giderek daha fazla genç işsiz kalmanın ötesinde atıl kalmanın da etkisiyle hayatı erteleyen bir ruh halinde buluyor kendini. 2025 Nisan ayında işsizlik oranı %8,6 olarak açıklandı. Ama geniş tanımlı göstergelere bakınca tablo kararıyor. Zamana bağlı eksik istihdam ve işsizlerin bütünleşik oranı %17, işsiz ve potansiyel işgücünün bütünleşik oranı ise %18 civarı. Atıl işgücü oranı ise %30’un üzerine çıkmış durumda. Bu tablo, Türkiye’de her üç kişiden birinin ya işsiz olduğunu ya eksik süreli istihdamda tutulduğunu ya da iş aramayı bırakmış durumda olduğunu gösteriyor. Türkiye’de işsizliğin “dar tanımlı” oranı (%8,6) makul görünse de, atıl işgücü oranının %30’un üzerine çıkması, ekonominin gençleri ve kadınları istihdamda tutmakta zorlandığını, hatta görünmeyen işsizliğin görünenden fazla olduğunu gösteriyor. Bu durum, yalnızca ekonomik bir kırılganlık değil; aynı zamanda sosyal eşitsizlikleri artıran, üretkenliği düşüren ve yoksulluğu kronikleştiren bir yapısal tehdide işaret ediyor

MADALYONUN İKİ YÜZÜ

Madalyonun bir yüzünde pek çok mecrada yankılanan aşağıdaki cümleler artık milli ezgimize dönüşüyor.

“İş var da çalışmak istemiyorlar!”

“Yeni nesil çok tembel.”

“Bizim zamanımızda sabah ezanında kalkar işe giderdik!”

Madalyonun diğer yüzünde ise mülakatlara gitmiş, “deneyimin yok” denmiş. Gönüllü çalışmalardan bahsetmiş, “proje bazlı ne yaptın?” denmiş. Beklentisi büyük değil: biraz saygı, biraz gelişim, biraz sigorta. Ama sonuç hep aynı: “Sen daha pişmemişsin.” Ve tam da bu yüzden,

gençlerin tembelliği değil, sistemin tutarsızlığı sorgulanmadan; madalyonun sadece bir yüzüne bakarak yapılan her yargı hem gençlerin umudunu hem de toplumun geleceğini eksiltmeye devam ediyor.

NE ORADA NE BURADA

İstanbul Ticaret Odası Stratejik Araştırmalar Merkezi (İTOSAM) tarafından yayımlanan “NEİY – İstanbul’da Ne Eğitimde Ne İstihdamda Ne Yetiştirmede Olan Gençler” raporuna göre, İstanbul’da gençlerin %18,6’sı hiçbir yerde değil. Raporda başlıca sorunların Türkiye’nin genel işgücü sorunlarını yansıtıyor olması dikkat çekici boyutlara ulaşıyor. Gençlerin önemli bir kısmı, eğitim hayatı boyunca işgücü piyasasına uygun becerileri kazanmadan mezun oluyor. Bu da onları hem rekabet dışı bırakıyor hem de özgüven kaybına yol açıyor. Sertifika geçerliliği, mesleki yönlendirme eksikliği, deneyim tuzağı gibi yapısal sorunlar gençleri “bir işi bulsalar bile başlayamama” kıskacına hapsediyor. Yoksulluk ve toplumsal dışlanma hissi, özellikle mahalle veya bölge farkı olan gençlerde “kendini ait hissetmeme” duygusunu tetikliyor.

Özellikle reddedilme döngüsü, uzun süre işsiz kalma ve sosyal baskılar; gençlerde anksiyete, depresyon, sosyal içe kapanma gibi ciddi sorunlara yol açıyor. Bu sorunsallar “yerim dar” ifadesinin aslında bir savunma değil, bir semptom olduğunu gözler önüne seriyor.

Raporda yer alan çarpıcı bir grafik şunu gösteriyor:

* %58,6’sı çalışmak istemiyor.

* %12,3’ü çalışmak istiyor ama iş aramıyor.

* Sadece %29,1’i aktif olarak iş arıyor.

Bu oranlar, “yerim dar” diyen gençlerin bir kısmının gerçekten ‘oyun alanı bulamadığını’, bir kısmının ise oynamayı öğrenmekten kaçındığını gösteriyor.

ÂTIL KURT

Genç bir birey eğitimini tamamlamış ama iş aramıyorsa, bu sadece bir ekonomik kayıp değil; aynı zamanda toplumsal kırılmaların habercisi olma özelliğini taşıyor. Âtıl kalan birey, bir süre sonra “toplumun dışına” itilmiş hissediyor. Bu da yalnızlaşmayı, güven kaybını ve öfkeyi besleyerek aidiyet kaybı ile sonuçlanıyor. Çalışmayan gençler, özellikle aile içinde sıkça suçlanmaya başlıyor. “Senin yaşında ben...” cümlesi, birçok gencin işitsel travmalar listesinde ilk sırayı alabiliyor. Kuşaklar arası iletişim çatışmaya, çatışma kopuşa dönüşüyor. Bu durum toplumsal hareketlilikte tıkanma sorununu da beraberinde getiriyor.

Âtıl işgücünün giderek büründüğü içine kapanma ve sessiz protesto hali tehlikeli bir tepkisizliğe doğru sürükleniyor.

İçsel ve dışsal faktörlerle bu ruh haline sürüklenen gençler çok da şey istemiyor aslında. Bi tutam saygı, bi demet yeteneğinin geliştiğini hissetmek, bi bukle emeğiyle geçinebilmek…Öte yandan bazı gençlerde gözlemlenen “yüksek maaş-düşük çaba” ikilemi, sistemin verdiği mesajların yanlış içselleştirilmiş hâli olarak öne çıkıyor. Üniversite diploması otomatik iş garantisi olarak görülüyor, mavi yakalı işler hâlâ itibarsız olarak nitelendiriliyor, girişimcilik sloganı, pratikte risk ve sermaye korkusuyla desteklenmiyor. Bu haliyle âtıl işgücü ne sisteme tam entegre olabiliyor ne de kendi ayakları üzerinde farklı bir yol çizebiliyor. Burada sistemin rolü de gerçekten “yerim dar” deyişinin gerçekliği var mı sorusunu da sordurmuyor değil. Eğitim sistemi, işgücü piyasasıyla entegrasyonu tamamlayabilmiş değil. Teknik okullar ve meslek liseleri hâlâ ikinci sınıf eğitim olarak görülüyor. Kariyer rehberliği kararlı yetersizliğini koruyor. Sosyal sermayeye dayalı işe alım kültürünün yaygınlığını sürdürmesi de cabası. Dolayısıyla takımların kurulduğu, kuralların adeta ezberlendiği işgücü habitatında gençler kendisine ancak tribünde yer bulabiliyor. Genç işsizliğini kalıcı biçimde azaltmak ve gençlerin potansiyelini üretkenliğe dönüştürmek için bireysel beceri gelişimini ve sistemsel dönüşümü eş zamanlı ele alan bütüncül bir yaklaşıma ihtiyaç duyuluyor. “İş beğenmeyen genç” algısı yerine, “işe dönüşebilecek beceriler geliştiren birey” anlayışı giderek önem kazanırken, umutsuz işgücünün yeniden kazanılması için psikososyal destek programlarına olan ihtiyaç da giderek artıyor.

Bizde “Işığını takdir etmeyenler için güneş olmak zorunda değilsin”