Dünyanın krizden çıkış arayışı: İnsanlık İttİfakı Düşünce Günlüğü Haberleri

İsrail’e karşı çığ gibi büyüyen toplumlar düzeyindeki tepkiler geçtiğimiz yıl devletler düzeyine taşınmaya başlamış, bu yıl ise örgütler ve bölgesel ittifaklar düzeyine yükselmiştir. Bundan sonraki adımın dünya çapında olması gerekmektedir. İsrail’in Gazze’deki soykırımına karşı tepki olarak somut adım atan devletler, dünyanın içinden geçtiği bu kriz döneminden çıkmak için İnsanlık İttifakı oluşumuna öncülük edebilirler.

Dr. Mustafa Öztop / Uluslararası İlişkiler Uzmanı

Düşünce Günlüğü’nün 24 Mayıs 2024 tarihli sayfasında “İsrail’i durdurmak artık Mümkün” başlıklı bir yazı kaleme almıştım. Yazıda uluslararası sistemi domine eden güç merkezli işleyişten, dünya siyasetinde güçlülerin söz sahibi olduğu bir anlayıştan ve uluslararası örgütlerin büyük bir açmazı haline gelen hızlı, adil karar alamama ve somut adım atamama zorluklarından bahsederek bu krizlerin nasıl aşılabileceğine ilişkin bir yol haritası çizmeye çalıştım. O günlerde dünyada İsrail’e karşı tepkiler devletler düzeyinde oldukça sınırlı kalmış olsa da toplumlar düzeyinde kendini göstermeye başlamıştı. İsrail’in 1947’den bu yana sürdürdüğü işgal, işlediği insanlık suçları ve katliamlarına rağmen daha evvel derin bir sessizlik, duyarsızlık ve ilgisizlik içinde olan uluslararası toplumda bu sınırlı olan öncü tepkiler gelecek için anlamlıydı.

İsrail’i koşulsuz destekleyen ABD’nin hegemon aktör olduğu bir uluslararası sistem içinde mevcut şartlarda hiçbir devletin İsrail’i tek başına durdurmaya gücünün yetmeyeceğini ve bu nedenle İsrail’e karşı tüm zorluklara rağmen insani bir politika izlemeye yönelik somut adım atan devletlerin bir araya gelmesi ve bir güç merkezi oluşturması gerektiğini vurguladım. Çünkü İsrail ancak Filistin’i destekleyen bir güç merkezi olması durumunda durdurulabilir. Türkiye bu merkezini tek başına oluşturacak düzeyde bir güç kapasitesine sahip değil henüz.

Bunun yanında özellikle Müslüman devletler içinde Filistin konusunda fikir ve eylem düzeyinde ciddi farklılıklar olduğunu ve bu farklılıklar içinde olan devletlerden müteşekkil D-8 ve İslam İşbirliği Teşkilatı gibi örgütlerde bu devletlerin bir masa etrafında ortak bir karar almasının ve somut bir adım atmasının neredeyse imkânsız olduğunu belirtmiştim. Bu durumu göz önünde bulundurarak Filistin konusunda benzer düşünen, genel olarak birbirini rakip görmeyen ve birbiriyle uyumlu çalışma potansiyeli olan daha az sayıda Müslüman devletin bir araya gelerek İsrail’e karşı dünya çapında devletler düzeyinde oluşan tepkileri organize hale getirmesi için İstanbul’da bir “Barış Konferansı” düzenlenmesi teklifinde bulunmuştum. O tarihten sonra İsrail’e karşı devletler düzeyinde artarak devam eden tepkileri ve henüz bir barış konferansı düzeyinde bahsettiğim seviyede bir katılımı içermese de daha bölgesel bazda devletler düzeyinde yaşanan gelişmeler, çizmeye çalıştığım yol haritası bakımından dikkat çekici gelişmeler olarak tezahür etti.

ON ÜLKE DAHA FİLİSTİN’İ RESMEN TANIDI

Öncelikle tek bir devletin aldığı karar ve somut adım örneği; mayıs ayı sonlarında 7 Ekim sonrası İsrail’in işlediği soykırım karşısında İsrail ile diplomatik ilişkileri kesen Kolombiya’dan gelmiştir. Kolombiya Cumhurbaşkanı Gustavo Petro, Birleşmiş Milletler’e Gazze’ye barış gücü gönderme çağrısında bulunmuştur. Haziran ayı başlarında ise Endonezya’dan BM’nin talebi halinde Gazze’de ateşkesin sağlanması ve sürdürülebilmesi için barış gücü göndermeye hazır oldukları açıklaması gelmiştir. Malezya, Endoneyza’nın barış gücü göndermeye ilişkin açıklaması hususunda Endonezya ile iş birliği yapmaya hazır olduklarını ilan etmiştir. Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun, Filistin Davası’ndan asla vazgeçmeyeceklerini ve Gazze’ye destek vermeye hazır olduklarını beyan etmiştir. Namibya, İsrail’e silah taşıyan geminin ülke kara sularına girmesine izin vermemiştir. Yemen, balistik füze saldırılarıyla Tel Aviv ve pek çok yeri vurmuştur. Nikaragua, İsrail ile tüm diplomatik ilişkileri kesmiştir. Brezilya mahkemesi, ülkeye turist olarak gelen Gazze soykırımından sorumlu İsrail ordusu mensubuna soruşturma kararı almıştır. Meksika, Filistin’i resmen devlet olarak tanıdığını ilan etmiştir. Böylece dünyada Filistin Devleti’nin tanıyan ülke sayısı 147’ye yükselmiştir. 7 Ekim 2023 sonrası Filistin’i devlet olarak tanıyan ülke sayısı ise 10’a yükselmiştir. Malezya, İsrail’in ihlallerini sürdürmesi halinde BM’den atılmasını öneren tasarı hazırlamıştır.

BAHÇELİ’DEN KUDÜS PAKTI ÖNERİSİ

Birden fazla devlet ya da örgüt düzeyinde; Uluslararası Adalet Divanı, İsrail’in Filistin topraklarındaki işgaline en kısa sürede son vermesi gerektiğine, Filistin toprakları üzerinde egemenlik hakkına sahip olmadığına, İsrail’in haksız uygulamalarından kaynaklı tüm zararları tazmin etmesi gerektiğine ve İsrail’in uluslararası hukuku ihlal ettiğine ilişkin danışma görüşünü açıklamıştır. Ayrıca MHP Lideri Devlet Bahçeli bölgenin huzuru için Türkiye-Mısır-Irak ve Suriye’den oluşan “Kudüs Paktı” önerisinde bulunmuştur. Kudüs Paktı önerisinin akabinde sene sonunda Suriye’de yaşanan değişim ve Suriyelilerin Baas rejimini devirerek ülke yönetimini değiştirmeleri bu paktın imkanlarını hızlı şekilde geliştirmiştir. Türkiye’nin öncülüğünde 52 ülke ile Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı, BM Güvenlik Konseyi’nden İsrail’e silah ve mühimmat sevkiyatının durdurulması için tedbir alınmasını istemiştir. BM’de 14 Kasım 2024 tarihinde yapılan oylamada 170 ülke Filistin halkının kendi kaderini tayin etme ve bağımsız devlet kurma haklarını teyit etmiştir. Uluslararası Ceza Mahkemesi, Netanyahu ve Gallant hakkında tutuklama emri çıkarmıştır.

YENİ İTTİFAK: LAHEY GRUBU

Filistin’le dayanışma ve İsrail’e yönelik politikalar geliştirmek amacıyla Belize, Bolivya, Kolombiya, Küba, Honduras, Malezya, Namibya, Senegal ve Güney Afrika gibi Filistin’i destekleyen ülkelerden oluşan Lahey Grubu oluşturulmuştur. Bu ülkelerin temsilcileri Lahey’de düzenlenen toplantıda ortak bildiri yayımlayarak İsrail’in Gazze’deki eylemlerini soykırım olarak nitelendirmiştir. Son olarak da 16 Mayıs 2025 tarihinde İspanya, İrlanda, İzlanda, Norveç, Lüksemburg, Malta ve Slovenya liderlerinden oluşan bir grup Avrupalı lider, ortak bir bildiri yayımlayarak Gazze’deki insani felakete sessiz kalmayacaklarını ve Batı Şeria’daki demografiyi zorla değiştirme girişimlerini reddettiklerini açıklamıştır. Esasen Lahey grubu ve Avrupalı liderlerden oluşan grup, bizim geçen yıl çizdiğimiz yol haritasında İsrail’e karşı tepkilerin organize hale getirilmesinde öne çıkan ülkelerin büyük çoğunluğunu içine almaktadır.

TRUMP-NETANYAHU KAVGASI ÇARE OLUR MU?

Ayrıca son günlerde Trump’ın Netanyahu’dan ciddi şekilde rahatsız olduğu haberleri basına yansımıştır. Trump, Biden döneminde ABD’nin Filistin-İsrail arasında kaybettiği arabulucu rolünü yeniden kazanmak ve dünyada savaşları bitirip yaptığı arabuluculuk ve ticaretle daha büyük bir ekonomik güç elde etmek istiyor. İran, Husiler, Hamas, Rusya-Ukrayna ve Hindistan-Pakistan görüşmeleri bu tutumun göstergeleri olarak değerlendirilebilir. Trump’ın Netanyahu’ya ilişkin tavrının diğer bir boyutu da ABD’yi kimin yönettiği konusunda yaşanan bir rekabet olarak okunabilir. ABD siyasetinde çok güçlü olan Siyonist lobi mi ABD’yi yönetiyor yoksa Trump mı ABD’yi yönetiyor sorusuna cevap Trump ve Netanyahu gerilimini kimin kazandığı belli olduğunda verilmiş olacak. Diğer yandan Trump, Netanyahu’yu saf dışı bırakmaya yönelik açtığı savaşı kazansa bile bu sonucun Filistin’de kalıcı bir barış getireceğini düşünmek gerçekçi olmaz. Çünkü Netanyahu’dan sonra gelecek liderlerin Filistin konusunda barışçıl bir politika izlemesini beklemek mevcut İsrail gerçeği karşısında çok iyimser olur. Ayrıca Trump’ın gel-gitlerle dolu politikaları, Trump’ın Netanyahu ile çalışmak istemese de koyu bir İsrail destekçisi olması ve Trump sonrası dönemde ABD’nin İsrail politikasının Biden dönemi ile benzer bir noktaya gelip gelmeyeceği gibi belirsizliklere bağlı bir Filistin’de barış beklentisi oldukça kırılgandır. Bu nedenlerde Filistin’de kalıcı barış için dünyada yeni bir güç merkezinin teşkili ve uzun vadeli siyasi hesaplamalar daha gerçekçi olacaktır.

İTTİFAKLAR TEHDİDE KARŞI KURULUR

Hasılı, İsrail’in Gazze’deki katliamlarının durdurulamamasının temel nedenlerinden biri, İsrail-Filistin arasındaki güç dengesizliğidir. Bu güç dengesizliğinin 7 Ekim sonrası soykırıma varması, dünyanın hegemon gücü ABD’nin İsrail’i koşulsuz desteklemesi ve Filistin’den desteğini tamamen çekmiş olmasından kaynaklanmaktadır. İsrail’in kuruluşundan bu yana ABD’nin genellikle İsrail’i desteklediği ortadadır. Ancak 7 Ekim sonrası, ABD’nin açık İsrail yanlısı tutumu ve uluslararası sistemdeki hegemonyasını tek taraflı kullanması nedenleriyle ABD’nin bu süreçteki lider ve arabulucu vasıfları zarar görmüştür. ABD’ye karşı tepkiler artmıştır.

Dünyada ABD karşıtı konumlanan ve İsrail karşıtı tavır alan ülkelerin tutumları, kendi benimsedikleri pozisyonlarına uygun şekilde Filistin-İsrail çatışmasındaki güç dengesizliğine karşı ortak hedeflerde buluşturulabilir. Devletler arasında gücün dengelenmesi ağır tarafın hafifletilmesi ya da hafif tarafa ağırlık kazandırılmasıyla olur. ABD’nin ağır taraf olarak hafifletilmesi zordur. Ancak hafif taraf Filistin’e ağırlık kazandırılması mümkündür. Dünyada İsrail’e tepkiler bariz şekilde artmıştır ancak bu mevcut uluslararası sistemi henüz harekete geçirmemiştir. Waltz’a göre devletler, güç değil güvenlik arayışı nedeniyle her zaman daha zayıf olanla birlikte saf tutmak mecburiyetindedirler. Walt, ittifakların güce karşı değil tehdide karşı kurulduğunu savunmaktadır.

İSTANBUL BARIŞ KONFERANSI

İsrail’e karşı 7 Ekim sonrası çığ gibi büyüyen toplumlar düzeyindeki tepkiler geçtiğimiz yıl devletler düzeyine taşınmaya başlamıştır. Bu yıl ise örgütler ve bölgesel ittifaklar düzeyine taşınmıştır. Bundan sonraki adımın dünya çapında olması gerekmekte ve beklenmektedir. Bu nedenlerle, İsrail’in Gazze’deki soykırımına karşı tepki olarak somut adım atan devletler dünyanın içinden geçtiği bu kriz döneminden çıkmak için İNSANLIK İTTİFAKI oluşumuna öncülük edebilirler. Bu ülkeler İsrail’e ve destekçilerine karşı bu ittifakla daha organize, kolektif ve etkili hareket imkânı bulacaktır.

Türkiye, Filistin konusunda ve genel olarak kendisiyle benzer bakış açısına sahip, ortak tehdit ve hedefleri olan, varoluşsal sorunları ve tarihi rekabeti olmayan, toplum desteğini yönetimlerine yansıtan Malezya, Pakistan, Endonezya, Cezayir ve Katar gibi ülkelerle İNSANLIK İTTİFAKI için inisiyatif almalıdır. İsrail’in durdurulması için somut bir adıma ihtiyaç var. Yukarıda belirtilen Müslüman ülkelerin İsrail’in Durdurulması ve Gazze’nin hürriyeti konusunda İstanbul’da bir barış konferansı düzenlemesi mümkün. İsrail’in katliamlarına karşı dünyadan sesini yükselten ve meseleye insani bakan diğer ülkeler de bu konferansa davet edilir ve bu ülkelerin böyle bir inisiyatife destek vermesi muhtemeldir.

Böyle bir konferansın tertibi halinde kısa sürede ülke sayısı da artar. Çin ve Rusya gibi aktörler de bu oluşuma ilgi gösterirler. Bu konferans, İsrail’e karşı dünya çapında yükselen tepkileri daha organize hale getirecek ve mevcut uluslararası sistemde reform çalışmalarını hızlandıracak ya da yeni bir milletler topluluğu teşkilini tartışmaya açacaktır. Önemli olan sorunlara hızlı, adil, somut ve etkili karar alabilen bir yapı teşkil etmektir. Bunun için mevcut uluslararası sistem içinde bugünden daha uygun bir zaman ve zemin şimdiye dek olmamıştır.