Mevlid gecesini ihya etmek bidat mi? Mahmut Ay

1994 senesiydi. Merhum pederimin teşvikiyle bir taraftan Haseki Eğitim Merkezi’nin en kıdemli hocasından klasik İslâmî ilimlere dair özel dersler alıyor, bir taraftan da üniversite sınavlarına hazırlanıyordum. Bugünlerde 95 yaşlarında olan, kendisine talebelik yapmakla müftehir olduğum Türkiye çapında tanınmış bir fakih olan muhterem hocamıza mevlid kandilinin hükmünü sormuştum. “Kardaşım bidattir. İslâm’da yeri yoktur. Kutlamak mekruhtur.” demişti. O günlerde üniversite sınavlarına hazırlık için

1994 senesiydi. Merhum pederimin teşvikiyle bir taraftan Haseki Eğitim Merkezi’nin en kıdemli hocasından klasik İslâmî ilimlere dair özel dersler alıyor, bir taraftan da üniversite sınavlarına hazırlanıyordum. Bugünlerde 95 yaşlarında olan, kendisine talebelik yapmakla müftehir olduğum Türkiye çapında tanınmış bir fakih olan muhterem hocamıza mevlid kandilinin hükmünü sormuştum. “Kardaşım bidattir. İslâm’da yeri yoktur. Kutlamak mekruhtur.” demişti. O günlerde üniversite sınavlarına hazırlık için Zeyrek’te “Çamlıca Dershanesi” adında bir dershaneye gidiyordum. Bir gün bu dershanedeki Tahsin adında bir arkadaş, “Mevlid kandiliniz mübarek olsun arkadaşlar!” dedi. Bendeniz de -aslında pek de meşrebime ve mizacıma uygun olmayacak bir şekilde- muhtemelen taze bir molla olmanın verdiği heyecanla ve meşhur fakih olan hocamın fıkıh bilgisine güvenerek “Mevlid kandili diye bir şey İslâm’da yok. Sonraları uydurulmuş bir bidattir. Bidatlerden uzak duralım.” deyiverdim. Sonrasında da aramızda tatlı bir tartışma yaşanmıştı. İlginç olan şuydu: Tahsin, o günlerde gazetelerde spor yazarlığı ve yorumculuğu yapmaya meraklı, beş vakit namaz kılmayan, benim yaşantıma nispetle daha seküler bir hayat tarzı olan bir arkadaştı. O, mevlid kandilini kutlamak gerektiğini savunuyordu; ben ise bunun doğru olmadığını savunuyordum.

Ertesi sene Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni kazandım. Orada din psikolojisi ve din sosyolojisi diye bir şeyin olduğundan haberdar oldum. Şunu anladım ki insanların kitleler hâlinde dindar olarak kalabilmeleri çok da kolay bir şey değil. Bu devamlılığın sağlanabilmesi için güçlü toplumsal ve kültürel bağlara, dinamik geleneklere ve âdetlere ihtiyaç var. Türklerin Müslüman oluş süreçlerini, Müslüman olduktan sonra gittikleri yeni coğrafyalarda çeşitli medeniyetlerle karşılaşmalarına rağmen Müslüman olarak kalabilme mücadelelerini, özellikle Osmanlı yıkıldıktan ve yerine yeni cumhuriyet kurulduktan sonra yaşananları düşündüğümde şu sonuca varmıştım: Bu milleti, dinine bağlayan, milletin topyekun Müslüman olarak devam etmesini sağlayan en önemli unsurların başında bir zamanlar taze bir molla olarak mekruh gördüğüm “kandil gecelerinin ihyası” geliyor. Zamanla İngiltere, Fransa ve Amerika’da uzun bir süre yaşayınca bu görüşüm iyice perçinleşti. Şöyle ki -bu ülkelerde yaşayanlar bilirler- yıl sonu yaklaştığında, Noel (Christmas) bayramı dolayısıyla toplumun tamamını yeni bir heyecan ve telaş alır. Herkes, bu günleri nasıl geçireceğini planlamaya başlar. Haftalar öncesinden sokaklar ışıl ışıl olur. Aslında Hz. İsa’nın doğum günü olan ve aslında Hristiyanlar için kutsal bir zaman dilimini ifade eden o günler, sadece dindar Hristiyanları değil, toplumun tamamını harekete geçiren, onlara heyecan ve mutluluk aşılayan bir zaman dilimine dönüşür. Agnostiğinden ateistine, deistinden komünistine herkes o günleri büyük bir coşkuyla kutlar. Burada şöyle bir sosyolojik tespit yapmak, sanırım mübalağa olmaz: Batılı ülkeler ve toplumlar, Noel bayramını kutladıkları sürece Hristiyan olarak kalmaya devam edecekler, ne kadar sekülerleşirse sekülerleşsinler Hristiyan köklerini unutmayacaklardır. Müslüman ülkeler ve toplumlar da Mevlid gecesini ihya ettikleri/kutladıkları sürece Müslüman olarak kalmaya devam edecekler, ne kadar sekülerleşirse sekülerleşsinler Müslüman köklerini unutmayacaklardır.

Kendi toplumumuzun yaşadığı sekülerleşme sürecini düşünelim. Sekülerleşmenin bu kadar güçlü meydan okumaları karşısında hâlâ yapılan araştırmalarda Türk toplumunun yaklaşık yüzde yetmişi kendisini “dindar” olarak tanımlıyor. Toplumumuz, dine olan saygısını -çok şükür- yüksek oranda muhafaza ediyor. Bunda, mevlid kandili gibi toplumsal/kültürel yansımaları güçlü olan dinî kutlamaların çok önemli bir rolü var. Hatta şu tespit, büyük bir mübalağa olmayabilir diye düşünüyorum: 1925-1950 arasında Türk milleti, mevlid kandilini kutlamak sayesinde dinini unutmamıştır. O günlerde, bu milleti dinine bağlayan en önemli toplumsal/kültürel hadiselerden biridir mevlid gecelerini ihya etmek ve Süleyman Çelebimizin Mevlid-i Şerif’ini okumak. Burada, muhterem Sadettin Ökten Hocamızın “Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i, medeniyetimizin mutabakat metnidir.” tespitini hatırlamakta fayda var. Hepimizin seküler bir hayat tarzını benimsemiş yakınları ve arkadaşları vardır. Onlara dikkatli bakın! Yalnızca mevlid kandilinde değil diğer kandil gecelerinde de büyük bir heyecan ve manevî duygularla insanların kandillerini tebrik eder, dua ister, belki bir tatlı yapıp konu komşuya ikram ederler. Bunlar, dinimizi ve dindarlığımızı unutmamak adına asla hafife alınamayacak çok kıymetli şeylerdir.

Evet, mevlid gecelerini ihya etme geleneği, Efendimiz’in (sav) ahirete irtihalinden yaklaşık üç asır sonra ortaya çıkmıştır. Evet, ilk başlatanlar Şiî Fâtımîlerdir. Sünnî muhitteki kutlamalar ise, 12. asırda, Selahattin Eyyûbî’nin kayınbiraderi olan Erbil Atabeyi Muzafferüddin Kökböri’nin (Gökbörü) öncülüğünde başlatılmıştır. Evet, pek çok âlim buna bidat diye karşı çıkmıştır. Ancak Ebû Şâme el-Makdisî, İbn Abbâd er-Rundî, İbnü’l-Cezerî, İbn Nâsırüddin ed-Dımaşkī, İbn Hacer el-Askalânî, İbn Hacer el-Heytemî, Şemseddin es-Sehâvî, Celâleddin es-Süyûtî, Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed el-Kastallânî ve Şemseddin eş-Şâmî gibi âlimler ise Hz. Peygamber’in dünyaya gelmesi sebebiyle sevinmenin, onun doğum günü münasebetiyle muhtaçlara yardımda bulunmanın, Resûl-i Ekrem’e dair şiirler okumanın, güzel elbiseler giyerek sevinç gösterisinde bulunmanın güzel bir amel olduğunu, dolayısıyla mevlid kutlamalarının bid‘at-ı hasene (güzel bidat) sayılması, halk arasında görülen ve dinen hoş karşılanmayan davranışların bundan ayrı düşünülerek önlenmesi gerektiğini belirtmişlerdir (bkz. “Mevlid” mad. DİA).

Mevlid kutlamalarının ortaya çıktığı ve yayıldığı coğrafyaya bakıldığında, bu coğrafyaların özellikle Hristiyan kültürünün hâkim olduğu yerler olduğu anlaşılmaktadır. Bunun sosyolojik izahı şudur: Müslümanlar, yeni fethettikleri yerlerde Hristiyanların coşkulu bir şekilde Hz. İsa’nın doğum gününü kutladıklarını, bunu bir dinî bayram havasında yaşadıklarını görmüşler, buna karşı doğal bir toplumsal refleks olarak “mevlid gece”sini ihya etme geleneğini başlatmışlarıdır. Hristiyanlarla iç içe yaşayan Müslümanların böyle bir refleksle mevlid gecesini ve diğer kandil gecelerini ihya etme geleneği başlatmaları, hayatın olağan akışına uygun son derece doğal ve de dinî açıdan da doğru bir şeydir. Birincisini şöyle açıklayabilirim: Amerika’da bulunduğum dönemde gerek dindar gerekse sekülerleşmiş ancak dini ile irtibatını koparmamış olan ailelerden şu serzenişi duymuştum: “Çocuklarımız, okullarda Christmas (Noel) ya da Halloween (Cadılar bayramı) benzeri kutlamalar karşısında ‘Bizim neden onlar gibi kutlayacağımız özel günler yok? Niye onların Hz. İsa’nın doğumunu kutladıkları gibi biz de Peygamberimizin doğumunu kutlamıyoruz?’ diyorlar. Keşke kandil gecelerini daha canlı bir şekilde ihya edebilsek!” dediklerine defalarca şahit olmuşumdur. Her medeniyet, başka bir medeniyetle karşılaşıp onda bir takım cazip unsurlar gördüğünde, onlara mukabil kendi köklerine uygun bir şekilde yeni pratikler geliştirir. Bu, sosyolojinin, bir başka ifadeyle insan olmanın doğal sonucudur. İslam’ın kendisi bile bir bakıma böyledir. Dolayıyla “Mevlid, Hristiyanlardan etkilenerek ortaya çıkmış bir bidattir.” demek, tarih ve sosyoloji açısından belirli ölçüde doğru bir tespittir. Lakin “Bu bidatten uzak durun!” demek ne sosyolojik ne de dinî açıdan doğrudur. Sosyolojik açıdan doğru olmadığını kısmen izah ettik. Dini açıdan doğru olmadığını özetle şöyle izah edebiliriz: 1. Bu gecenin ibadetlerle, zikir ve ilahilerle ihya edilmesi, nafile bir ibadet hükmündedir. Nafile ibadetlerde de bir sınırlandırma olamaz. 2. Bu gecenin ihyasının temel amacı âlemlere rahmet olarak gönderilen Muhammed Mustafa’nın (sav) hatırlanması, ona muhabbet ve hürmetimizin tazelenmesidir. Dindarlığın muhafazası, her şeyden evvel O’na (sav) bağlılığımızın ve sadakatimizin artmasıyla alakalıdır. Zira biz, her şeyden evvel Muhammed Mustafa’ya (sav) inanan ve O’nun dediklerini tasdik eden kimseleriz. Allah’tan önce O’na inanıyoruz. Yani O’nun bildirdikleri kadarıyla Allah’ı tanıyor ve biliyoruz. 3. Evet, mevlid gecesinin ihyası bidattir ancak kaçınılması gereken kötü bir bidat değil uygulanmasında fayda olan güzel bir bidattir. Tıpkı Kur’an’ın iki kapak arasında toplanması ve teravih namazının cemaatle kılınması gibi.

O hâlde, bu geceyi mutlaka yeni bir heyecanla ve yüksek bir coşkuyla ihya etmeye çalışalım. Bu gecenin, özel bir gece olduğunu hissetmeye ve çevremize de hissettirmeye çalışalım. Mevlid merasimlerine katılalım ve en önemlisi de gençlerimizin ve çocuklarımızın bu merasimlere ve toplantılara katılımlarını sağlayalım.

Mevlid kandilimiz mübarek olsun! Muhammed Mustafa’nın (sav) muhabbeti gönlümüzde dâim olsun efendim!