Sergileme, teşhir ve eser arasında Ömer Lekesiz

Önceki yazımızda Kur’an’ın bir sergievinde sergilenmesinde , seyredenin gerçekten neyi ne oranda gördüğünün öncelikli bir soru olarak karşımıza çıktığını belirterek, gösterenin gösterdiğiyle, gösterilenin de gösterilme şekliyle pornografik kanıksamanın bir unsuru haline gelebileceğini ve böylece sergilemedeki “başkaları da eserden nasiplensin” şeklindeki iyi niyetin hiç hesaplanmamış bir kötülüğe dönüşebileceğini ifade etmiştik. Buradaki kanıksamadan kastımız, bir seyir nesnesi olarak herkese görünen

Önceki yazımızda

Kur’an’ın

bir sergievinde

sergilenmesinde

, seyredenin gerçekten neyi ne oranda gördüğünün öncelikli bir soru olarak karşımıza çıktığını belirterek, gösterenin gösterdiğiyle, gösterilenin de gösterilme şekliyle pornografik kanıksamanın bir unsuru haline gelebileceğini ve böylece sergilemedeki “başkaları da eserden nasiplensin” şeklindeki iyi niyetin hiç hesaplanmamış bir kötülüğe dönüşebileceğini ifade etmiştik.

Buradaki

kanıksamadan

kastımız, bir seyir nesnesi olarak

herkese

görünen

ama

kimseye ait

olmayanın

, yani kendini herkes için sergileyen ama hiçbir kimseye kendisini

vermeyenin

bu ait olmayışından / vermeyişinden kaynaklanan

psikolojik uzaklığın

kanıksanmasıdır.

Oysaki Kur’an’dan söz ettiğimiz yerde, onun “göklerin ve yerin gizlisini kesinlikle” bilen (Bakara, 2/33), eşsiz Kudreti ve takdiriyle “Yaş ve kuru ne varsa hepsi”ni “apaçık bir kitapta” (En’âm, 6/59) toplayan/yazan Allah’ın, peygamberi aracılığıyla ırk, yaş, sosyal rol ve seviye ayırmaksızın herkes için inzal ettiği

vahyinden

söz ediyoruz demektir. Herkes için verilmiş olması ise herkesin kendi ilim, idrak, tevil ve tefsir düzeyine göre ondan bir

nasibinin

, kendisine mahsus bir

payının

bulunmasıdır.

Kur’an’la kurulan ilişkilerin düzeylerindeki bu farklılık aynı zamanda Kur’an’la kurulan

yakınlığın

karinesi olsa da asıl sabit olan şudur:

Temyiz

kabiliyetine sahip her

mümeyyiz

kendi niyet, ilim ve idrakine göre Kur’an’a her zaman ve her durumda

yakındır

. Buna göre temyiz ehli olan herkesle,

temizlik şartı

na (Vakıa, 56/79) tabi olarak Kur’an’la arasında maddi ve manevi anlamda bir

uzaklık

yoktur. Bilakis ezberlenen ve okunan bir kitap olarak onun yakınlığı hafızaları da yazı yoluyla sûretlendirmeyi de kuşatmıştır.

O halde artık Kur’an ile uzaklığın doğurulmasının değil ima bile edilmesinin ve yukarıda zikrettiğimiz şekliyle bunun bir kanıksanmaya yol açmasının sakıncaları üzerinde durabiliriz.

Bir mushafın korunaklı bir mahfazada çoğunlukla sadece iki sayfası açık olarak sergilenmesi, mezkur uzaklığın kanıksanması temelinde, herkesin görmesi ama kimsenin sahiplenememesi temelinde -onca yakınlığına rağmen- onu

bütününe

ulaşılması imkânsız bir

sergi nesnesine

dönüştürmez mi?

Bu durumda zaten

ufku olmayan

televizyonun ve sanal medyanın tahakkümüne maruz kalmış bulunan bir müminin, Kur’an’la doğrudan ilişki kurması da kutsiyet kaygılı olarak aynı ufuksuzluğun içine çekilmiş olmaz mı ve böylece Kur’an’la onun arasında Batılı anlamda Tanrı’dan korkma nedeniyle uzak durma tutumu olan

kutsallık

(sacredness), İslam zihniyetindeki asıl Allah’a

çok yakın

olma algısından doğan korku etkili kutsiyetin yerine ikame edilmiş olmaz mı?

Konuya Kur’an’ın belli sayfalarının röprodüksiyonundan ve bunların sergilenmesinden baktığımızda sorularımız daha da artmaktadır. Zira işitme, itaat ve dolayısıyla iman ve amel esaslı bir manzumeden

aparılmış

bir parçanın (burada sayfaların) kendi şartlarında yani mushafa tabi olması söz konusu değildir. Zira burada mezkur manzumenin salt gösterme kastında parçalanmasıyla karşı karşıyayız demektir ve buna göre röprodüksiyona tabi tutularak sergilenen sayfa(lar), aslından/bütünden bir parça olmaktan çok, sergileme mantığı içinde sanki o kenedinde bir bütünmüş gibi kendisini seyredene dayatmaz mı?

Öte yandan sergilemeye, İslam zihniyetindeki

teşhir

tutumundan baktığımızda da daha baştan birçok çelişkinin ve çatışmanın içine düşeriz. Zira teşhir, zuhur etmenin bir kipi olarak varlığın

zorunluluğudur

yani varlığa / zuhura çıkmak bizzat teşhir olunmaktır.

Bu manada İslam, insan nefsinin bir tezahürü olarak teşhir etme/edilme arzusunun da

vasatında

durmayı emretmiştir.

Mesela meali “Yeryüzünde böbürlenerek dolaşma! Ne yeri yarabilir ne de dağlarla boy ölçüşebilirsin.” şeklindeki İlahi emirden baktığımızda (İsra, 17/37), bir kimsenin “üstünlük saydığı bir husustan dolayı övünür bir durum alıp kabarması, kurulması, tafra satması” anlamındaki

böbürlenme

, zikredilen yürüyüşteki teşhir kastını da ihtiva ederek, onu kendi kiplerinden biri haline getirdiğine göre, bundan hareketle her bir sergilemenin de teşhirin

kanırtılması

olduğuna hükmedebiliriz.

Yine de

sergi

karşıtlığı

esasında dile getirdiğimiz bu hususların tamamı, son tahlilde şu hakikate toslamamıza mani değildir:

Dünyada bir iz bırakma anlamında eserin eserliği, sanatçının dışındaki kişiler tarafından görülmesini gerektirir. Bu manada “Eser, eser olarak kendisi aracılığıyla açılan alana aittir.” diyerek onu tapınak mimarisinden verdiği örnekle kutsiyetin de içine çekip yeryüzüne mal eden

Heidegger

haklı görünmektedir.

O halde konuya buradan da bakmalıyız.