Şeyh Galip: “Damarlarımız canlansın eski ruhun dirimiyle” Yeni Şafak Kitap Eki Haberleri

Şeyh Galip hakkında ilk etraflı ve yöntemli biyografi çalışmasını Sadettin Nüzhet Ergun yapmıştır. Bu çalışmanın 1932 ve 1935’te yapılan iki ayrı yayını birleştirilerek Büyüyenay Yayınları tarafından tekrar kitaplaştırıldı. Bazı katkılarla zenginleştirilen özenli çalışmayla eser tazelenmiş olarak yeni bir hayat buldu.

ALİM KAHRAMAN

Şeyh Galip’in şiiri için Tanpınar, “avize gibi renk ve ışık dolu” diyor. Bu parıltı ve ışık şairin varlık bütünlüğü için de geçerli. O, parlak bir yıldız gibi ışıltılarıyla XVIII. yüzyılın ikinci yarısını -özellikle son çeyreğini- doldurmuş, Sultan/lar onun şiirinden ve kişiliğinden yansıyan büyük manevi cazibenin etki dairesi içine girmiş, sevilmiş sayılmış, el üstünde tutulmuştur. Gerçi bu kuvvetli beliriş uzun sürmemiş, şair, 1799’da, kırk iki yaşında, birden denecek bir şekilde, bulunduğu yüksek katlardan, bir yıldız gibi kayıp kaybolmuştur. Aslında kaybolan fiziki varlıktır. Manevi varlığıyla o, ışıklarını saçmaya devam etmiştir.

Etmektedir.

Şeyh Galip hakkında ilk etraflı ve yöntemli biyografi çalışmasını Sadettin Nüzhet Ergun yapmıştır. Bu çalışmanın 1932 ve 1935’te yapılan iki ayrı yayını birleştirilerek Büyüyenay Yayınları tarafından tekrar kitaplaştırıldı (Şeyh Galip, Hazırlayan: Sadık Yazar, İstanbul Mart 2022). Bazı katkılarla zenginleştirilen özenli çalışmayla eser tazelenmiş olarak yeni bir hayat buldu.

Sadettin Nüzhet’in çalışması, kendisinden sonra bu yolda yürüyenlere (Sedit Yüksel’den Beşir Ayvazoğlu’na kadar) rehber oldu, yol açtı. Ayağımı o noktaya basıp geriye ve ileriye doğru baktığımda dikkatimi çeken bazı hususları dile getireceğim. İlki, Şeyh Galip’in Divan’ının (içinde Hüsn ü Aşk da var) 1836 gibi erken bir tarihte basılmış olmasıdır. Bu, bu tarihten sonra şairin, okuyucu katında daha geniş bir dolaşım alanı bulması demektir. Kendisinden sonra Şeyh Galip ismine dikkat yönelten şairler arasında Yenişehirli Avni, Muallim Naci, Ahmet Haşim, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Sezai Karakoç ilk sırada akla gelen isimlerdir. Bunlara başka isimler de eklenebilir. Şiir sanatı ve hayat algısı bakımından Şeyh Galip’in ruh akrabasıdır bu isimler. Muallim Naci Mehmet Muzaffer Mecmuası başlıklı çalışmasında bir Şeyh Galip romanı yazma düşüncesiyle masaya oturmuş görünüyor. Roman sanatı bakımından dağınık ve “başarısız” yarım kalmış bir çalışma olarak bugüne ulaşsa da bugünkü post-modern denilen bazı kurgu oyunlarını içinde taşımasıyla, dönemi için, üzerinde düşünülmesi gereken bir metindir. Şeyh Galip’in hayatına ait bazı gerçek bilgilerle kurguyu birleştiren Naci’nin bu çalışması bazı araştırmacıları yanıltmış, eserdeki genç Galip’in Konya’dan babasına yazdığı manzum mektup bir “belge” gibi değerlendirilmiştir. Sedit Yüksel “Mehmet Muzaffer Mecmuası”nı da sahaflarda bulunmuş gerçek bir mecmua olarak ele alıyor yaptığı ilmi çalışmada. Halbuki hem mecmua, hem mecmuanın sahaflarda ele geçirilmesi kurguya dahildir. Mehmed Muzaffer ise hayali bir kişidir (Bunlara ilk dikkat eden Tanpınar’dır). Üzerinde biraz düşününce Mehmet Muzaffer adının da metnin etrafında dönüp durduğu Mehmet Galip (Şeyh Galip) ismindeki “Galip”in aynı anlama gelen “Muzaffer”e çevrilmesiyle elde edilmiş bir düzenleme olduğu anlaşılmaktadır.

ŞEYH GALİP VE TANPINAR

Şeyh Galip’i bir romanına taşıyan ikinci isim Ahmet Hamdi Tanpınar’dır. Huzur’un kahramanı Mümtaz, bir Şeyh Galip romanı üzerinde çalışmaktadır (Tanpınar, “Yaz Yağmuru” adlı hikayesinde, Sabri’yi de başka bir tarihi dönemin, on yedinci yüzyılın romanı üzerinde çalışan bir yazar olarak resmeder). Kurgunun içindeki ikinci kurgu olan Mümtaz’ın Şeyh Galip romanı tamamlanmadan kalır. Ancak, Huzur üzerinde düşündüğümüzde, Mümtaz’la Nuran’ın aşkı, hayal edilen Şeyh Galip’le Beyhan Sultan arasındaki aşkın, 1930’lu yıllara yansımış bir parıltısıdır, diyebiliriz.

Şeyh Galip’ten iki asır kadar sonra gelen Sezai Karakoç, kendisinden önceki dağınık duyarlıkları da içinde toplayan en şümullü Şeyh Galip portresini ortaya koyar. “Fecir Devleti” şiirinde Karakoç, onun için “yeni dünyanın ilk ustalarından” ifadesini kullanmıştır. “Benim dünyamın muştucularından” diyerek büyük bir “inkıraz”ı aşıp kıştan sonra ortaya çıkan büyük bahar patlayışının (Diriliş’in) habercilerinden saymıştır.

ŞEYH GALİP’İN DOĞDUĞU EV

Şeyh Galip’i hatırlatıcı, ayakta tutucu toplu anışlar üzerinde de duralım biraz. Bu konuda 1912’de Galata Mevlevhanesindeki Şeyh Galip ihtifalini bir başlangıç noktası olarak belirten Beşir Ayvazoğlu haklı olarak 1996’da, İBB kültür faaliyetleri çerçevesinde düzenlediği “Şeyh Galib Günleri”ne kadar aynı ciddiyet ve çapta başka bir faaliyetin gerçekleşmediğini belirtiyor (Şeyh Galib Kitabı, İstanbul 1995; Kuğunun Son Şarkısı, İstanbul 1999 ). Arada bu belirtilenlerin dışında -aynı güçte olmasa bile- başka Şeyh Galip anmaları da var. Yazımıza merkez aldığımız 1930’lu yıllarda, Ali Nihat Tarlan’ın CHP Konferansları serisi içinde broşür olarak da basılan bir konferansının bulunduğunu biliyoruz (1939). Ancak bu yazımızda asıl üzerinde duracağımız faaliyet bir başkası. Şehremini Halkevi tarafından 1937 yılı içinde düzenlenen Şeyh Galip ihtifali. O gün Saadettin Nüzhet Ergun şairin hayatı hakkında uzun uzadıya konuşmuş, “bilhassa Terkib-i Bendini tahlil ederek Galibin aşk hakkındaki felsefesi üzerinde durmuştur.” “Bundan sonra Galibin bestelenmiş ve plağa çekilmiş muhtelif şiirleri gramofonla çaldırılarak dinlenmiştir.” Programa neyi ile katılan Neyzen Tevfik “Galibden muhtelif parçalar çalmıştır.” Bugünden baktığımızda o güne ait en önemli faaliyetlerden biri, halk bilimci Baha Gökoğlu’nun, katılımcıları, Şeyh Galip’in Mevlanakapı’daki -artık bir arsa olarak bulunan- doğduğu evin yerine götürmesi olur. Şeyh Galip’in Sütlücede kaldığı evin yeri ve yıkılmadan önceki fotoğrafları, daha önce Beşir Ayvazoğlu tarafından bir yazıyla tanıtılmıştı. Şeyh Galip’in doğduğu evin yeri ise sadece semt olarak biliniyor. O yıllarda bu evin yerinin Baha Gökoğlu tarafından tespit edilmiş olması -sıhhatinden emin olmasak da- yeni bir bilgi: “Evin [Halkevi-A.K.] tarih ve edebiyat şubesi reisi Baha, Şeyh Galibin içinde doğduğu ve büyüdüğü semt ve ev hakkında yaptığı tetkiki, bir takım delillere istinaden anlatmıştır. Baha’nın bu izahatına nazaran Şeyh Galib, Şehremininde Hacıevliya mahallesinde, bugün yıkık bir arsa haline gelmek üzere olan bir evde doğmuştur.”